Rzeźby moai z Wyspy Wielkanocnej zostały wykonane przez różne grupy rodzinne

Oryginalny artykuł: Los moái de la Isla de Pascua fueron tallados por diferentes grupos familiares que trabajaban las canteras de Rapa Nui de manera independiente 

Wysokiej rozdzielczości trójwymiarowe skanowanie głównego kompleksu kamieniołomu Rapa Nui ujawnia co najmniej 30 niezależnych stanowisk roboczych, co obala teorię scentralizowanej produkcji kolosalnych megalitów. Powolny proces geologiczny w kamieniołomie Rano Raraku, gdzie przez wieki tuf wulkaniczny formował posągi moai, został w końcu ujawniony w bezprecedensowy sposób. Kompleksowy model trójwymiarowy, wygenerowany na podstawie ponad jedenastu tysięcy fotografii, umożliwił precyzyjne odwzorowanie krajobrazu wyrzeźbionego przez dawny lud Rapa Nui. Rezultat, daleki od odkrycia monolitycznej fabryki zarządzanej przez jeden organ, odsłania złożoną mozaikę niezależnych warsztatów: co najmniej trzydzieści odrębnych obszarów roboczych, z których każdy ma swoją własną charakterystykę techniczną i własny związek ze skałą. To odkrycie archeologiczne potwierdza to, co sugerowały już wcześniejsze badania nad strukturą społeczną wyspy: powstanie prawie tysiąca udokumentowanych moai było efektem zdecentralizowanej sieci grup, prawdopodobnie rodzin lub klanów, które działały z dużą autonomią.

Widok z lotu ptaka na analizowany kamieniołom na Wyspie Wielkanocnej (źródło ilustracji: czasopismo PLOS one)

Badania dofinansowane grantem amerykańskiej Narodowej Fundacji Nauki (US National Science Foundation), pozwoliły na przeprowadzenie bezprecedensowej analizy morfometrycznej i przestrzennej głównego stanowiska archeologicznego. Zastosowana metodologia wykorzystała wysoce precyzyjną fotogrametrię – technikę, która poprzez nałożenie tysięcy obrazów tworzy dokładny cyfrowy obraz terenu i wszystkich jego cech. Powstały model przedstawia setki posągów na wszystkich etapach ich powstawania, od prostych szkiców na skale po niemal gotowe moai czekające na transport. Kluczem do odkrycia jest identyfikacja schematów cięcia, sekwencji wydobycia i dróg ewakuacji, które różnią się w zależności od obszaru kamieniołomu. Te systematyczne różnice są nieomylnym znakiem rozpoznawczym różnych zespołów kamieniarzy i rzeźbiarzy, wykorzystujących nieco inną wiedzę i być może tradycje, aczkolwiek w ramach wspólnych ram kulturowych.

Niedokończone moai, przymocowane do podłoża skalnego pokazują, jak rzeźbiarze pracowali od spodu, z obu stron, aby oddzielić figury od pierwotnego materiału. Ten etap produkcji, trudny do udokumentowania tradycyjnymi metodami jest widoczny na modelu 3D (źródło ilustracji: czasopismo PLOS one)

Ten fragmentaryczny schemat pracy jest wzmocniony siecią licznych, rozbieżnych dróg wyjścia z kamieniołomu. Model 3D zidentyfikował kilka ścieżek wykorzystywanych do transportu posągów, zarówno w stanie finalnym, jak i częściowo wykończonym (post: W jaki sposób przenoszono posągi moai na Wyspie Wielkanocnej). Istnienie tych równoległych dróg, prowadzących do różnych punktów na wyspie, sugeruje, że każda grupa była odpowiedzialna nie tylko za rzeźbienie, ale także za transport własnych moai na odpowiednie platformy ceremonialne (ahu). Wyłania się obraz dynamicznego i współbieżnego środowiska produkcyjnego, w którym kilka zespołów pracowało jednocześnie nad własnymi projektami, dzieląc się przestrzenią i ogólną wiedzą na temat danej techniki, ale nie podporządkowując się żadnemu pojedynczemu planowi pracy ani scentralizowanemu łańcuchowi dowodzenia. Implikacje tych namacalnych dowodów są głębokie i wykraczają poza archeologię Rapa Nui. Bezpośrednio podważają historyczne założenie w badaniach nad złożonymi społeczeństwami: przekonanie, że monumentalne projekty tej skali koniecznie wymagają sztywnej hierarchii społecznej i scentralizowanego aparatu przymusu lub administracji.

Jeden z kamieniołomów (źródło ilustracji: czasopismo PLOS one)

Przypadek kamieniołomu Rano Raraku pokazuje, że organiczna koordynacja, oparta na wspólnej tradycji kulturowej i autonomicznych jednostkach społecznych, może przynieść rezultaty o zdumiewającej skali i spójności stylistycznej. Formalne podobieństwa między moai nie są zatem efektem warsztatu prowadzonego przez jednego mistrza rzeźbiarstwa ani wyspecjalizowanej kasty, lecz raczej owocem społeczności, która, rozproszona w grupach, uwewnętrzniła i powieliła wspólne kanony estetyczne i religijne przez pokolenia. Autorzy badania podkreślają, że znaczna część tak zwanej tajemnicy Rapa Nui historycznie była podsycana brakiem obiektywnych i dostępnych danych dla społeczności naukowej. Prezentacja tego modelu 3D o wysokiej rozdzielczości, stanowiącego otwarty i bezcenny zbiór danych, ma na celu właśnie rozwiązanie tego problemu. Nie tylko oferuje nową perspektywę w zakresie procesów produkcyjnych i organizacyjnych, ale jest także podstawowym narzędziem zarządzania kulturą tego obiektu światowego dziedzictwa UNESCO, umożliwiając dokładne monitorowanie stanu zachowania każdej rzeźby i jej bezpośredniego otoczenia. W Rano Raraku cyfrowy model działał niczym powolna, skrupulatna maszyna czasu, usuwając kurz wieków, by ukazać nie armię robotników pod batem, ale polifonię grup rodzinnych, które z wyspiarską cierpliwością indywidualnie „rozmawiały” ze skałą, tworząc chór kamiennych gigantów. Wyspa po raz kolejny dowodzi, że jej prawdziwa historia jest bardziej fascynująca niż jakikolwiek mit.