Miasta Majów: Dzibanché (stan Quintana Roo, Meksyk)

Dzibanché było prawdopodobnie największym miastem Majów na południu obecnego stanu Quintana Roo. Niestety nie znamy oryginalnej nazwy miasta. Badania archeologiczne i epigraficzne wykazują, że miasto mogło być w jakiś sposób powiązane z królestwem Kaan i być może nawet przez pewien czas (V–VI w.) stanowiło siedzibę jego władców, gdyż w inskrypcjach zachowanych na terenie Dzibanché pojawia się glif-emblemat Kaan i najwcześniejsza wzmianka o tamtejszym królu imieniem Yuknoom Ch’een I.

Obecna nazwa miasta, którą możemy tłumaczyć jako „inskrypcja w drewnie” została nadana przez Thomasa Ganna, angielskiego archeologa-amatora, który odwiedził ruiny w 1927 roku i odnalazł w Budowli VI drewniane nadproże pokryte tekstem glificznym. Budowla ta, zwana Świątynią Nadproża, to podstawa piramidalna z czterema poziomami, na której wzniesiono w późnym okresie klasycznym świątynię z dwoma komnatami ze sklepieniami łukowymi.



Świątynia Nadproża

Po czterdziestu latach zapomnienia, miasto zostało ponownie odkryte w 1972 roku przez Petera Harrisona, a w 1987 roku Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH) w Meksyku rozpoczął pierwsze prace archeologiczne, poszerzone od 1993 roku, kiedy to zdołano ustalić kolejność wznoszenia budowli i odnaleziono wiele grobowców.



Znaleziona w Dzibanché kadzielnica z wizerunkiem boga kukurydzy
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Dzibanché zajmowało obszar około 40 kilometrów kwadratowych, na którym wzniesiono najróżniejsze budowle. Pierwsze proste konstrukcje z materiałów nietrwałych pojawiły się tutaj w okresie preklasycznym, około 200 r. p.n.e. Jednak dopiero we wczesnym okresie klasycznym, około 200 roku, Dzibanché osiągnęło status znaczącego ośrodka. Z tego okresu pochodzą najwyższe piramidy, a w późnym okresie klasycznym (600–900) pojawiło się więcej budowli o charakterze publicznym, pałaców i rezydencji tworzących dzielnice miasta.

Rozległy Plac Ganna otoczony jest kilkoma konstrukcjami. Najwyższą i najbardziej znaczącą jest Świątynia Kormoranów, w której odkryto dwa grobowce, w tym jeden należący do władcy z dynastii Kaan. Górną część piramidy stanowi świątynia z dwoma galeriami. W dolnej części budowli widoczne są wejścia do pomieszczeń.



Świątynia Kormoranów

Po przeciwnej stronie Placu Ganna znajduje się Budynek Jeńców, podstawa piramidalna ze świątynią. Budowla ta przechodziła trzy etapy konstrukcyjne, począwszy od wczesnego okresu klasycznego. W drugiej fazie przebudowy dodano po bokach schodów maszkarony, z których zachowały się tylko fragmenty.

Budynek Jeńców

W 1993 roku, podczas prac wykopaliskowych, którymi kierował meksykański badacz Enrique Nalda, odkryto w Budynku Jeńców schody glificzne, pokryte inskrypcjami i przedstawieniami jeńców pojmanych, między innymi, przez Yuknoom Ch’een I, władcę królestwa Kaan. Prawdopodobnie te rzeźbione kamienne bloki zdobiły niegdyś wcześniejszą budowlę, a po jej zdemontowaniu zostały przeniesione właśnie tutaj.



Schody glificzne - Stopień 7
(Pomimo zniszczenia można dostrzec postacie jeńców i tekst glificzny)

Kolejnym ważnym miejscem Dzibanché jest Plac Xibalbá. Po stronie północnej i południowej wznoszą się dwa pałace w formie prostokątnych platform, na których niegdyś mieściły się pomieszczenia mieszkalne.

 



Budowle rezydencjalne na Placu Xibalbá

Przy tym właśnie placu wzniesiono Świątynię Sowy, z fasadą skierowaną na zachód, nawiązującą swym wyglądem do stylu z rejonu Petén. Budowla ta, której nazwa pochodzi od znalezionego tam talerza z wymalowanym wizerunkiem sowy, przypomina Świątynię Inskrypcji w Palenque i miała takie samo przeznaczenie. W jej wnętrzu bowiem archeolodzy odnaleźli kryptę grobową. Znalezione w niej szczątki zmarłego były pokryte warstwą cynobru, a dokoła leżało wiele wspaniałych ozdób z jadeitu i muszli, dwie alabastrowe wazy, cztery naczynia ceramiczne, czternaście noży z obsydianu oraz drewniana tabliczka pokryta stiukiem, z wymalowanymi rysunkami przypominającymi kodeksy. Zmarły miał pektorał z muszli, inkrustowany jadeitem, pirytem i perłami, a przedstawiający siedzącą na tronie postać dostojnika z bogatymi klejnotami i nakryciem głowy, trzymającego w ramionach laskę ceremonialną w formie dwugłowego węża. Grobowiec pochodził z wczesnego okresu klasycznego, lecz ze względu na brak jakichkolwiek inskrypcji, nie można ustalić, do kogo należał.



Świątynia Sowy

W odległości około dwóch kilometrów od Dzibanché rozciąga się potężny akropol K’inichná, który niegdyś prawdopodobnie był jedną z dzielnic tego miasta. Akropol K’inichná zajmuje północną stronę sporego placu otoczonego niewielkimi wzniesieniami. Na pierwszej platformie, po wschodniej i zachodniej stronie, zbudowano dwie świątynie. Schody, niegdyś ozdobione dwiema parami maszkaronów, po których do dziś zachowały się tylko nisze, prowadziły na drugą platformę z kolejnymi dwiema świątyniami. Wreszcie na samym szczycie wznosi się główna świątynia, posiadająca w czasach Majów zwieńczenie dachu. Jej mury pokrywał malowany stiuk. Górną część budowli otoczono fryzem z wizerunkiem boga słońca. Stąd też wzięła się obecna nazwa akropolu – K’inichná, czyli „dom boga słońca”. Na akropolu odnaleziono grobowce zawierające bogate dary ofiarne z jadeitu.



Świątynia na szczycie akropolu K’inichná

We wczesnym okresie klasycznym (250–600) Dzibanché i K’inichná były połączone z innymi pobliskimi ruinami: Lamay (ogromną konstrukcją w formie akropolu) i Tutil, gdzie archeolodzy natrafili na ślady podpalenia i zamierzonego zniszczenia wielkiego stiukowego wizerunku jednego z przypuszczalnych władców miasta.



Budowle w grupie Lamay

Na przełomie X i XI wieku znaczna część ludności opuściła miasto. Dwieście lat później okoliczni mieszkańcy zaczęli wznosić na placach nowe domy, wykorzystując w tym celu kamienie pochodzące z dawnych budowli. Jednak jeszcze w XV i XVI wieku ludność przybywała do Dzibanché aby składać ofiary swym przodkom. Archeolodzy odnaleźli bowiem pochodzące z późnego okresu postklasycznego (1200–1500) kadzielnice, naszyjniki z jadeitu, dyski ze złota i pierścienie z tombaku. Przedmioty te zostały złożone gdy miasto było już częściowo porośnięte roślinnością.