Dyskusja na temat autorstwa "Historia verdadera de la conquista de Nueva España"

Oryginalny artykuł: Reivindican a Bernal Diaz del Castillo como autor de "Historia verdadera de la conquista de Nueva Espana"

Od 2013 roku, kiedy to francuski historyk Christian Duverger opublikował swoją książkę Crónica de la eternidad trwa debata na temat autorstwa relacji znanej jako Historia verdadera de la conquista de Nueva España („Prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii”). Chociaż powszechnie uważa się, że spisał ją żołnierz Bernal Díaz del Castillo, to zdaniem Duvergera jest ona w rzeczywistości dziełem samego Hernana Cortesa. Głos w dyskusji zabrał też meksykański historyk, Guillermo Turner, który obalił argumenty podawane przez Duvergera jako pozbawione dokładności historiograficznej i zrozumienia epoki oraz oparte na przypuszczeniach. Przede wszystkim Turner nie zgadza się z poglądami na temat ludzi towarzyszących Cortesowi, których uważano wyłącznie za żądnych przygód ignorantów, podczas gdy szacuje się, iż jedynie 16% z nich było analfabetami. Bernal Díaz del Castillo, pochodzący z miasta Medina del Campo w Starej Kastylii potrafił czytać i pisać.

Bernal Díaz del Castillo (fot. Archiwum INAH)

Zdaniem Turnera, Bernal Díaz del Castillo przypuszczalnie rozpoczął przygotowywanie swej relacji około 1552 roku, zmotywowany faktem, ze w owym czasie pojawiały się kroniki spisywane przez osoby, które nie uczestniczyły w podboju Meksyku-Tenochtitlanu i w innych ekspedycjach, jak stało się to w przypadku takich autorów, jak Francisco López de Gómara, Gonzalo Illescas i Paulo Jovio. Historia verdadera de la conquista de Nueva España nie opowiada jedynie o zwycięstwach i nie ma oficjalnego charakteru i tonu, jakie spotykamy w Cartas de relación Cortesa. Zawiera bowiem więcej fragmentów na temat zdolności leczniczych, intelektualnych i artystycznych autochtonów, choć jednocześnie autor zamieszcza pod ich adresem obelgi w związku ze śmiercią żołnierzy hiszpańskich. Jak zaznacza Turner, Bernal Díaz del Castillo chciał być kronikarzem jak inni, kierował swą relację do osób wykształconych i pisanie przychodziło mu z łatwością, choć w tekście pojawia się wiele kolokwializmów i sam autor podkreślał, że wyrażał się odpowiednio do swoich czasów, nie szukając szczególnych sposobów ozdobienia używanego przez siebie języka.

W 1575 roku Bernal Díaz del Castillo wysłał rękopis do Hiszpanii, ale pracował nadal i później dodał jeszcze dwa rozdziały. Była to zapewne odpowiedź na wezwanie Korony Hiszpańskiej, która w 1572 roku zwróciła się do osób biorących udział w konkwiście z prośbą o przesyłanie swych relacji, zawartych później w Relaciones geográficas de Indias. Przesłany przez Bernala manuskrypt na jakiś czas zaginął i odzyskał go Hiszpan Alonso Remón, publikując w 1632 roku. W owym czasie to pierwsze wydanie uważano za wierny rękopis, podczas gdy manuskrypt spisywany w Gwatemali budził podejrzenia.

Pierwsze wydanie Historia verdadera de la conquista de Nueva España (fot. INAH)

Sam Bernal Díaz del Castillo planował przygotowanie jeszcze jednego rozdziału, ale przeszkodziła mu w tym śmierć w 1584 roku. Jak podkreśla Guillermo Turner, porównując rękopis opublikowany przez Alonso Remona z tym z Gwatemali można dostrzec różnice i wszystko wskazuje na to, że Remón wprowadził zmiany w oryginalnym tekście, na przykład w prologu wspomniał o „rywalach” autora (czyli o Francisco López de Gómara, Gonzalo Illescas i Paulo Jovio). Duverger uważał, że Bernal Díaz del Castillo nie tylko był zbyt stary, aby napisać relację, ale jako prosta osoba nie mógł wiedzieć o dokonaniach Juliusza Cezara i Aleksandra Wielkiego. Jednak Tuner, w odpowiedzi na te zarzuty podaje, że konkwista była wydarzeniem wyjątkowym i kronikarz z pewnością bardzo dobrze ją zapamiętał. Co do wspominanych postaci historycznych, to w ówczesnych czasach wielu żołnierzy rozmawiało o dawnych wodzach i nie musieli znać traktatów historycznych.

Christian Duverger rozpatruje również problem paleografii, choć zdaniem Turnera relację Bernala Díaza mogło spisywać kilku skrybów, a sam charakter pisma kronikarza pojawia się na różnych stronach i jest zgodny z tym zachowanym w innych dokumentach jego autorstwa. Przy bardzo dokładnym przeglądaniu Historia verdadera de la conquista de Nueva España można się przekonać, że autor nie był osobą bardzo oczytaną i że znajdują się w tekście błędy i powtórzenia. Guillermo Turner dodał jeszcze, że w relacji wydanej przez Remona usunięto zamieszczone w oryginale przez kronikarza oskarżenie Hernana Cortesa o kradzież części złota, które miało zostać rozdzielone pomiędzy wszystkich żołnierzy. Nie wydaje się zatem możliwe, aby Hernan Cortes, uważany przez Duvergera za faktycznego autora wyrażał się tak źle o samym sobie.