Jak susza i towarzyszące jej konflikty doprowadziły do upadku Mayapan

Oryginalny artykuł: Climate, conflict, collapse: How drought destabilized the last major precolonial Mayan city

Mayapan było największym miastem Majów w latach 1200-1450, odgrywając ważną rolę jako centrum polityczne, gospodarcze i religijne oraz sprawując kontrolę nad znaczną częścią północno-zachodniego Jukatanu. Kiedy Hiszpanie dotarli na Jukatan na początku XVI wieku, tamtejsza ludność nadal pamiętała o tym mieście i z dumą podkreślała pochodzenie od jego mieszkańców. Uczeni od dawna przypuszczali, że upadek Mayapan był gwałtowny, na co wskazywały też wczesne dokumenty z czasów kolonialnych. Wspominano w nich o buncie kierowanym przez elitę z rodziny Xiu, który doprowadził do masakry rządzącej miastem rodziny Cocom. Kiedy w latach 50. XX wieku archeolodzy z Carnegie Institute w Waszyngtonie zaczęli prowadzić wykopaliska w Mayapan nie byli zaskoczeni, gdy znaleźli ciała ludzi pochowane bez odpowiedniego i typowego szacunku dla zmarłych. Od 1996 r. prace w tym mieście prowadził Carlos Peraza Lope (z INAH, Meksyk), a od 1999 r. - Marilyn Masson (z State University of New York at Albany, USA).

Stanowisko archeologiczne Mayapan (fot. Bradley Russell, University of Albany)

Pozostałości urazów w zachowanych szkieletach dowodzą gwałtownego upadku miasta. Co prawda większość pochówków pozbawiona jest śladów przemocy, ale w przypadku niektórych widoczne są obrażenia cielesne, w tym osadzone groty strzał, rany kłute czy urazy czaszek. Zachowały się też świadectwa profanacji i rozmyślnego zniszczenia grobów. Wydaje się, że niektórzy przedstawiciele miejscowej elity stali się ofiarami przemocy. Obecnie eksperci z różnych dziedzin nauki (archeolodzy, antropolodzy, geolodzy i paleoklimatolodzy) przeprowadzili nowe badania, z których wynika, że do konfliktu, upadku i opuszczenia Mayapan doprowadziła również susza, co dowodzi związku pomiędzy zmianami klimatu a społecznymi niepokojami u dawnych Majów.

Budowle na terenie Mayapan (fot. Bradley Russell, University of Albany)

Uczeni przeprowadzili bardzo precyzyjne datowania radiowęglowe i wykorzystali dane paleoklimatyczne z okolic Mayapan. Analizy laboratoryjne wykonali Douglas Kennett (z Univeristy of California, Santa Barbara, USA) i David Hodell (z University od Cambridge, Wielka Brytania) oraz ich współpracownicy. Dane paleoklimatyczne uzyskano ze stalagmitu wydobytego z jaskini znajdującej się bezpośrednio pod główną piramidą poświęconą bogu Kukulkanowi. Badania wykazały, że okresy przemocy stały się bardziej powszechne w późniejszej historii miasta i zbiegły się z suszą, która rozpoczęła się pod koniec 1300 r. i trwała do 1400 r. Szczególnie jeden zbiorowy grób, odkryty w najbardziej sakralnej części miasta, u stóp Piramidy Kukulkana, datowany jest na połowę XV w., a zatem czas upadku Mayapan. Dzięki datowaniu radiowęglowemu okazało się, że liczba mieszkańców zaczęła spadać po 1350 r. i miasto było już wówczas częściowo opuszczone, do czego mogła przyczynić się trwająca susza. Przedłużający się okres niepokoju związany był ze spadkiem populacji, polityczną rywalizacją i konfliktami społecznymi, co w latach 1441-1461 doprowadziło do upadku miasta. Jego dawni mieszkańcy powrócili na ziemie swoich przodków w różnych miejscach Półwyspu Jukatan. W momencie dotarcia Hiszpanów półwysep był podzielony na wiele niezależnych prowincji, z których część nadal prosperowała.

Widok na budowle w Mayapan

W badaniach brali udział naukowcy z uniwersytetów w USA (University of California; The University of Albany-SUNY; The Pennsylvania State University; University of New Mexico; University of Florida; University of Utah; Stony Brook University; Baylor University), Wielkiej Brytanii (University of Cambridge; Oxford University; University of Durham; Northumbria University), Australii (University of New South Wales, Sydney), Kanady (University of Calgary), Meksyku (Instituto Nacional de Antropología e Historia – Centro INAH Yucatán, Mérida) i Niemiec (Department of Potsdam Institute for Climate Impact Research). Wielkim zaangażowaniem w prowadzone prace wykazały się również lokalne społeczności, szczególnie mieszkańcy Telchaquillo, położonego na obrzeżach Mayapan, którzy brali udział w wykopaliskach oraz zajmowali się, między innymi, czyszczeniem artefaktów.