Prace nad zachowaniem gumowych piłek Olmeków

Oryginalny artykuł: Conservan milenarias pelotas olmecas de hule 

Aby spowolnić degradację 14 mezoamerykańskich piłek gumowych, znalezionych w 1988 roku u stóp wzgórza El Manatí w południowym Veracruz, specjaliści z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), Narodowego Uniwersytetu Autonomicznego Meksyku (UNAM) i Uniwersytetu w Veracruz zaproponowali opracowanie systemu anoksji (całkowitego braku tlenu), co umożliwiłoby ich konserwację. Jak poinformowała María del Pilar Ponce Jiménez, badaczka z Centrum INAH Veracruz, celem jest zaprojektowanie i zaprezentowanie prototypu obudowy z kontrolowanymi warunkami atmosferycznymi, co opóźniłoby proces niszczenia, a także uzyskanie szczegółowego zapisu cyfrowego za pomocą fotogrametrii, aby zabezpieczyć ich wizerunek i udostępnić je publiczności.

Jedna z zachowanych olmeckich piłek (fot.María del Pilar Ponce Jiménez)

Szacunkowy wiek tych piłek, pochodzących z kultury Olmeków, wynosi od 3200 do 3600 lat, co czyni je najstarszymi. Jak podkreśla María del Pilar Ponce Jiménez, ten materiał archeologiczny to przykład eksponatów, które nie wyróżniają się pod względem estetycznym, ale zyskują na znaczeniu ze względu na swoją historię i informacje, jakich mogą dostarczyć na temat swojego pochodzenia, sięgającego wczesnego okresu preklasycznego (1600–900 p.n.e.), a także o grze w piłkę w Mezoameryce. Dzięki analizie ich składu ustalono, że 14 piłek jest wykonanych z gumy, polimeru pozyskiwanego z rośliny Castilla elastica, gatunku tropikalnego, niegdyś powszechnego w Mezoameryce. Każda kula ma inny obwód od 4,9 centymetra średnicy do 33 centymetrów i inną wagę od 180 gramów do 4,80 kilograma, dlatego uważa się, że zostały wykonane przy użyciu różnych, jak dotąd nieznanych technik.

Castilla elastica (fot.María del Pilar Ponce Jiménez) 

Od momentu odkrycia monitorowano i badano stan zachowania piłek oraz czynniki wpływające na ich degradację. Jednak badacze zauważyli, że nie udało się znaleźć ostatecznej formuły ich konserwacji, co skłoniło do podjęcia tego multidyscyplinarnego projektu, który obejmuje ulepszenie warunków przechowywania i zabezpieczania piłek, z możliwością ich wystawienia w placówce kulturalnej, w Narodowym Muzeum Antropologii lub Muzeum Antropologii w Xalapie. 

Zachowane piłki różnej wielkosci (fot. María del Pilar Ponce Jiménez)

Inicjatywa ta rozwijała się w trzech etapach: w pierwszym, w latach 2007–2013, przeprowadzono testy pakowania w warunkach anoksji i konsolidacji, rejestrację mikroklimatu, analizę mikrobiologiczną, badania surowców, mikrofotografię, skaningową mikroskopię elektronową, zdjęcia rentgenowskie i roztwory konserwujące. W latach 2014–2019, dzięki wsparciu Laboratorium CODICE Krajowego Centrum Koordynacji Ochrony Dziedzictwa Kulturowego INAH, przeprowadzono analizy z wykorzystaniem mikroskopii cyfrowej, spektroskopii w podczerwieni i fluorescencji rentgenowskiej. Opracowano również absorbery tlenu i testy przyspieszonego starzenia, co pogłębiło wiedzę na temat zachowania, degradacji i warunków konserwacji tych materiałów. W latach 2020-2024 Narodowe Laboratorium Nauk Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UNAM współpracowało, konsolidując wiedzę na temat najlepszych sposobów konserwacji piłek. 

Stanowisko archeologiczne El Manati (fot. María del Pilar Ponce Jiménez)

Do 2025 roku kontynuowana jest faza projektowania osłon anoksycznych dla każdej z gumowych piłek. Obecnie 14 piłek objętych jest ochroną Centrum INAH Veracruz, w kontrolowanych warunkach, zgodnie z ich szczególnymi cechami. Podczas wykopalisk archeologicznych w 1988 roku odnaleziono także 33 drewniane antropomorficzne popiersia, kamienne siekierki i ludzkie szczątki, które świadczą o rytualnym znaczeniu tego stanowiska archeologicznego.