Zmumifikowana papuga z jaskini w San Francisco de Borja może pochodzić sprzed 2000 lat

Oryginalny artykuł: Datan en 2000 anos de antigueedad, cabeza momificada de guacamaya hallada en cueva Avendanos, Chihuahua

W 2016 roku, w jaskini w gminie San Francisco de Borja (stan Chihuahua, Meksyk) odkryto przypuszczalny kontekst grzebalny z licznymi przedmiotami, wśród których znajdowała się zmumifikowana w sposób naturalny papuga ara. W ramach meksykańskiego projektu badawczego, podjętego przez Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH), przeprowadzono w laboratorium Pennsylvania State University (USA) datowanie radiowęglowe, które wykazało, że szczątki papugi mogą pochodzić sprzed około 2000 lat, co oznacza, że można je uznać na najstarsze spośród wszystkich znalezionych do tej pory w kontekstach archeologicznych nie tylko w północnym Meksyku, ale i na południowo-zachodnich ziemiach Stanów Zjednoczonych. Z projektem, którym kieruje Emiliano Gallaga Murrieta z INAH, współpracują obecnie amerykańscy archeolodzy, Patricia A. Gilman (z University of Oklahoma) i Steve Plog (z University of Virginia). Celem badań jest określenie, ile papug znalezionych w kontekstach kulturowych na południowo-zachodnich ziemiach Stanów Zjednoczonych pochodzi z Paquimé, a ile zostało sprowadzonych z Mezoameryki. Specjaliści amerykańscy, poza datowaniem radiowęglowym przeprowadzają też analizy strontu i DNA w próbkach pobranych ze szczątków ptaków znalezionych na terenie stanowisk archeologicznych w USA, do których dołączyli obecnie papugę z jaskini w San Francisco de Borja.

Zmumifikowana papuga ara z jaskini w San Francisco de Borja (fot. Victor Ortega, EAHNM, INAH)

Kolorowe upierzenie papugi ary sprawiło, że ptak ten był szczególne ceniony przez prekolumbijskich mieszkańców północno-zachodniego Meksyku i południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych. Do chwili obecnej archeolodzy zarejestrowali nieco ponad 670 szczątków kostnych papugi ary oraz pióra, z których większość pochodzi od młodych i dorosłych osobników. Szczątki papug znaleziono w wyprawach grobowych i w depozytach ofiarnych umieszczanych w murach i posadzkach budowli, w wielu przypadkach ułożone na naczyniach ceramicznych. Z tej liczby aż 504 pochodzi z Paquimé, gdzie nie tylko hodowano papugi ary dla własnych potrzeb, ale stanowiły one również przedmiot wymiany handlowej z północnymi sąsiadami, a samo Paquimé sprawowało kontrolę nad handlem papugami w tym regionie. Pozostałe szczątki papug pochodzą z różnych stanowisk archeologicznych na południowo-zachodnich ziemiach Stanów Zjednoczonych, między innymi z: Chaco, Grasshopper, Turkey Creek, Salado, Gila Cliff, Kiet Siel, Sinagua-Wupatki, Pueblo Grande i Snaketown. Chociaż nie było możliwe określenie gatunku we wszystkich przypadkach, to spośród tych, które udało się zidentyfikować, ponad 90% to Ara czerwona (Ara macao), a 10% to Ara zielona (Ara militaris).

Paquimé (stan Chihuahua, Meksyk) (fot. Mauricio Marat, INAH)

Kiedy badacze INAH przyjrzeli się zmumifikowanej głowie papugi z jaskini w San Francisco de Borja, zwrócili uwagę na jej charakterystyczny zielony kolor i czerwone pióra przy dziobie. Biolog Juan Carlos Bravo zidentyfikował ją jako Arę zieloną. Jak podaje Emiliano Gallaga Murrieta, gatunek ten występuje na całym obszarze przybrzeżnym zachodniego Meksyku, wzdłuż pasma górskiego Sierra Madre, przez stany Sinaloa, Sonora i Chihuahua. Najbardziej na północ położone miejsce, gdzie spotyka się Arę zieloną, znajduje się około 230 km od San Francisco de Borja oraz w regionie rzek Aros i Yaqui (stan Sonora), oddalonych o 313 km. Arę zieloną można zatem uznać za gatunek lokalny, ale i tak sprowadzano ją z dość dużej odległości. Jednocześnie archeolog zaznaczył, że Ara czerwona, uważana w czasach prekolumbijskich za oznakę prestiżu i wiązana z Mezoameryką, występuje na obszarze obejmującym centralną część stanów Coahuila i Tamaulipas, stany Oaxaca, Chiapas, Tabasco i ziemie wokół Zatoki Meksykańskiej.

Wejście do jaskini w San Francisco de Borja (fot. Emiliano Gallaga Murrieta, INAH)

Emiliano Gallaga Murrieta przekazał, że pierwsze przypadki pojawiania się papugi ary w kontekstach archeologicznych w regionie, który obejmuje ziemie od Chaco Canyon, między Albuquerque i Farmington (USA) aż po Paquimé (stan Chihuahua, Meksyk) pochodzą z lat 800-900 n.e., a maksimum przypada na lata 1200-1400 n.e., kiedy to mieszkańcy Paquimé rozpoczęli hodowlę papug. Natomiast najstarsze rejestry archeologiczne związane są z  tradycją kulturową Mimbres (stan Nowy Meksyk, USA), gdzie w Cameron Creek znaleziono szczątki papużki datowane na lata 700-800 n.e., a w Galaz szczątki Ary zielonej z 900 r. n.e. Później, w latach 1000-1100 n.e. pojawiła się Ara macao, nie tylko w rejonie Mimbres, ale i na pozostałych ziemiach południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych, gdzie coraz częściej natrafiano na szczątki tej papugi w kontekstach archeologicznych.

Wnętrze jaskini w San Francisco de Borja (fot. Victor Ortega, EAHNM, INAH)

Archeolog Emiliano Gallaga Murrieta zaznaczył, że jest jeszcze zbyt wcześnie, aby z całkowitą pewnością ustalić okres zamieszkiwania jaskini w San Francisco de Borja, gdyż zebrany materiał jest nadal analizowany. Jednak biorąc pod uwagę zebrane dotychczas informacje, miejsce to było zamieszkiwane znacznie wcześniej niż Paquimé, na co wskazywałby widoczny brak przedmiotów typowych dla tego okresu, jak charakterystyczna ceramika polichromowana typu Ramos, Babicora i Carretas oraz perfekcyjnie wykonane prostokątne żarna kamienne. W jaskini w San Francisco Borja znaleziono jedynie fragmenty skromnej, jednobarwnej ceramiki i trzy żarna przypominające wyglądem misy.

Fragmenty ceramiki znalezione w jaskini w San Francisco de Borja
(fot. Victor Ortega, EAHNM, INAH)

W jaskini znajdowały się również groty strzał, których forma wskazywałaby nawet na okres archaiczny, a zatem jaskinia mogła być zamieszkiwana już od bardzo dawna, w okresie od 2500 r. p.n.e. po lata 200-500 n.e. Jeśli wstępne interpretacje na temat materiału ceramicznego i jego datowanie radiowęglowe zostaną potwierdzone, oznaczałoby to, że nie tylko po raz pierwszy zarejestrowano papugę arę w kontekście archeologicznym w stanie Chihuahua poza Paquimé, ale jednocześnie byłby to najwcześniejszy tego typu przypadek na ziemiach północnego Meksyku i bardzo możliwe, że i na południowo-zachodnim obszarze Stanów Zjednoczonych, poprzedzający inne o co najmniej 800 lat. Jednocześnie dowodziłoby to, że zanim na tych ziemiach pojawiła się Ara czerwona pochodząca z Mezoameryki, papugi ary miały już duże znaczenie dla tamtejszych kultur prekolumbijskich.

Czytaj też: "W jaskini na terenie stanu Chihuahua odkryto zmumifikowaną papugę arę"  oraz

"Papuga Ara macao a stratyfikacja społeczna w Pueblo Bonito"