Prekolumbijskie ogrody w Centralnym Meksyku

Kiedy Hiszpanie dotarli na ziemie Meksyku, wielkie wrażenie wywarły na nich przepiękne ogrody, w których uprawiano warzywa, drzewa owocowe, zioła lecznicze, a przede wszystkim kwiaty. Hernan Cortes, Bernal Díaz del Castillo, Pedro Mártir de Anglería czy Bernandino de Sahagún zachwycali się ogrodami w Tenochtitlan, Texcoco, Itztapalapa, Huaxtepec i Atlixco. Jak podaje meksykańska badaczka Zelia Nuttall, w języku nahuatl istnieje wiele słów, które określają różne rodzaje ogrodów. Xochitla – „miejsce kwiatów” – oznaczało ogólnie ogrody, a jego wariantem było xoxochitla – „miejsce licznych kwiatów”. Ogrody otaczane murem nazywano xochitepanyo, a słowo xochiteipancalli – „pałace kwiatów” – odnosiło się wyłącznie do ogrodów zarezerwowanych dla przedstawicieli najwyższej elity i będących miejscami, w których przyjemnie spędzali wolny czas w otoczeniu wonnych kwiatów.

Ilustracja z Kodeksu Florentino, przedstawiająca ogród w Itztapalapa

Kwiaty miały ogromne znaczenie, gdyż dekorowano nimi miejsca, w których odbywały się ceremonie oraz zdobiono najróżniejsze stroje. Składano je również jako dary ofiarne, szczególnie bogu deszczu Tlalokowi i bogini ziemi Coatlicue. Do kwiatów rosnących w owych prekolumbijskich ogrodach i wymienianych przez kronikarzy i późniejszych badaczy należały: cempoalxóchitl (Tagetes erecta), chimalxóchitl (Helianthus annuus), oceloxóchitl (Tigridia pavonia), cuetlaxóchitl (Euphorbia pulcherrima), eloxóchitl (Magnolia schieleana), macpalxóchitl (Chiranthodendron pentadactylon), yololxóchitl (Talauma mexicana), huauhtli (Amaranthus hypochondriacus), zintecouhxóchitl (Zinnia spp.), cacaloxóchitl (Plumeria  acuitifolia), mexócotl (Bromelia spp.), acocoxóchitl (Dhalia spp.), cómitl (Echinocactus latispinus), toloa (Datura arborescens), cozticoatzontecoxóchitl (Barkeria scandens), tlilxóchitl (Vanilla planifolia), huitznáhuac (Echinocactus platyacanthus), sauguo (Carnegiea gigantea), nopal xochicuezáltic (Epiphyllum speciosum), huacalxóchitl (Philodendron affine), tzacutli (Epidendron pastoris) i metl (Agave salmiana).

a) b) c)

Rysunki roślin, które w XVI w. pozostawił Francisco Hernández de Toledo.

a) huacalxóchitl, b) tzacutli, c) chimalxóchitl

Doris Heyden z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), w swym artykule w czasopiśmie „Arqueología Mexicana” zaznacza, że władca Mexików, Motecuhzoma Xocoyotzin, poza swymi ogrodami przy pałacu w Tenochtitlan, miał jeszcze inne ogrody i parki w różnych częściach miasta, na przykład w Chapultepec i w Peñon, z których ten ostatni stał się po konkwiście własnością Hernana Cortesa. Młodszy brat Motecuhzomy Xocoyotzin, Cuitlahuac II, władca Itztapalapy miał własny ogród ze ścieżkami wśród wonnych kwiatów i ziół oraz z sadzawkami, którym to miejscem był oczarowany Bernal Díaz del Castillo. Z kolei Nezahualcoyotl miał swoje ogrody w Texcoco, z fontannami, kanałami, stawami, pełne pięknie pachnących roślin, sprowadzanych często z innych regionów Mezoameryki.

a) b) 

Rysunki roslin wykonane przez zakonnika Juana de Navarro (1801 r.)

a) cacaloxóchitl, b) cempoalxóchitl

Jak wspominają Maria de la Luz Moreno i Manuel Alberto Torres, Chapultepec było początkowo wyłącznie miejscem o charakterze sakralnym, uważanym za siedzibę bogów związanych z wodą i deszczem, jak Tlalok i Chalchiuhtlicue. Dopiero w czasach Moctezumy I bogate w źródła wody i zielone Chapultepec stało się oazą spokoju, gdzie mogli odpoczywać władcy. Pojawiły się tam wówczas niewielkie budowle i ścieżki biegnące pośród drzew i kwiatów.

a) b) c)

a) oceloxóchitl, b) metl (rysunki Juana de Navarro)

c) eloxóchitl przedstawiony w Kodeksie Badiano (1552 r.)

Z owych prekolumbijskich ogrodów-parków, jedynym, który przetrwał do dziś i nadal pełni swą funkcję jest Chapultepec, ulubione miejsce spacerów mieszkańców miasta Meksyk i turystów.