Wyrzeźbione w kamieniu muszle Mexików

W 160. numerze czasopisma Arqueología Mexicana, meksykański badacz Leonardo López Luján poświęcił artykuł pochodzącym z czasów Mexików monumentalnym rzeźbom w formie muszli. Do dnia dzisiejszego zachowało się ich pięć (cztery z andezytu i jedna z bazaltu), mają długość 80-104 cm, szerokość 55-86 cm i wysokość 44-49,5 cm. Cztery znajdują się nadal w Meksyku, a jedna w The University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. Oryginalnie wszystkie rzeźby były polichromowane, choć do dzisiaj zachowały się jedynie drobne pozostałości dawnych kolorów, w tym czerwonego (otrzymywanego z hematytu) i niebieskiego (uzyskiwanego z palygorskitu z dodatkiem indygo), w które to pigmenty zaopatrywano się prawdopodobnie na targowisku w Tlatelolco.

Wyrzeźbiona z andezytu muszla w kolekcji Museo del Templo Mayor

Rzeźby przedstawiają muszle skrzydelnika wielkiego (Strombus gigas), żyjącego w Oceanie Atlantyckim i nazywanego tecciztli w języku náhuatl. Muszle te były bardzo cenione w Mezoameryce, a podczas prac wykopaliskowych na terenie sakralnej części dawnego Tenochtitlan natrafiono na depozyty ofiarne, w których złożono zarówno całe muszle, jak i wykonane z nich artefakty.

Muszla Strombus gigas znaleziona w jednym z depozytów ofiarnych w Templo Mayor

Muszla wykonana z gliny, znaleziona w jednym z depozytów ofiarnych w Templo Mayor

Muszlom tym przypisywano głębokie znaczenie kosmologiczne. Zdaniem uczonych, wiązano je z mocami twórczymi Księżyca, z wiatrem sprowadzającym deszczowe chmury, z tchnieniem życia, z ciążą, narodzinami i ogólnie z płodnością. Leonardo López Luján powołuje się też na Kodeks Telleriano-Remensis, w którym przedstawiono bóstwo księżycowe Tecuciztécatl z muszlą na karku, a obok zamieszczono objaśnienie: „nazywają je Tequeizteca, gdyż wyłania się z muszli tak, jak człowiek z łona matki”.

Wizerunek bóstwa Tecuciztecatl w Kodeksie Telleriano Remensis

Dzięki informacjom, które pozostawił zakonnik Bernardino de Sahagún wiadomo, że w sakralnej części Tenochtitlan znajdowały się dwie budowle związane z muszlami tecciztli. Jedną był Teccizcalli („Dom wielkiej muszli morskiej”), gdzie władca odprawiał pokutę i przygotowywał dary dla bogów oraz gdzie składano w ofierze jeńców wojennych. Podobne przeznaczenie miała druga budowla, zwana Teccizcalco („Miejsce domu wielkiej muszli”). Z kolei blanki na świątyni boga deszczu Tlaloka oraz na budynku calmecac (szkoły, w której pobierały naukę dzieci przedstawicieli elity) były ozdobione wizerunkami przeciętych muszli tecciztli.

   

Blanki zdobiące mury światyni Tlaloka (po lewej) i budynku szkoły calmecac (po prawej)

Nie wiadomo, gdzie mogła być niegdyś umieszczona kamienna muszla znajdująca się obecnie w kolekcji muzeum University of Pennsylvania. Jej pochodzenie jest nieznane, gdyż została wywieziona z Meksyku nielegalnie w latach 1935-1950, a jej właściciel, Walter Arensberg przekazał ją do muzeum w 1950 roku, na cztery lata przed swą śmiercią. Znacznie więcej informacji mamy o pozostałych czterech rzeźbach. Jedną z nich znalazł archeolog Rubén Cabrera Castro podczas prac prowadzonych w latach 1975-76 przy budynku Kurii Metropolitarnej w mieście Meksyk, gdzie kamienna muszla jest do dzisiaj przechowywana. Rzeźbę zlokalizowano na głębokości 4,46 m przy dawnej świątyni Mexików, wzniesionej ku czci boga wiatru Ehecatla-Quetzalcoatla.

Wyrzeźbiona z andezytu muszla w kolekcji Museo del Templo Mayor

Jeśli chodzi o dwie rzeźbione muszle z kolekcji Museo del Templo Mayor, to jedną odkryli w 1979 roku archeolodzy Pilar Luna Erreguerena i Eduardo Contreras. Znajdowała się na głębokości 2,53 m, po wschodniej stronie platformy na terenie Wielkiej Świątyni (Templo Mayor). Była umieszczona na pochodzącej z czasów prekolumbijskich posadzce pokrytej warstwą stiuku. Replika rzeźby została wystawiona w tym miejscu. Na drugą kamienną muszlę natrafiono podczas prac przy budowie Museo del Templo Mayor w 1982 roku.

Replika rzeźby z Templo Mayor wystawiona w miejscu jej znalezienia

Piątą rzeźbioną muszlę, znajdującą się obecnie w kolekcji Museo Nacional de Antropología (miasto Meksyk) odkrył w 1987 roku wspominany już archeolog Eduardo Contreras. Znajdowała się na głębokości 6,10 m pod poziomem obecnej ulicy, oparta częściowo o niewielki czworokątny ołtarz Mexików. Rzeźby z kolekcji Museo del Templo Mayor i Museo Nacional de Antropología są do siebie podobne i wszystkie zostały znalezione w sakralnej części Tenochtitlan, za Wielką Świątynią (Templo Mayor). Zdaniem uczonych, była to część miasta związana z kosmowizją Mexików i ze światem wodnym, gdyż natrafiono tam również na wiele naczyń ozdobionych wizerunkiem boga deszczu Tlaloka oraz przedstawienia żab. Eduardo Matos Moctezuma uważa natomiast, że muszla przechowywana obecnie w Museo Nacional de Antropología mogła być umieszczona jako znacznik dawnej przystani, z której wypływały łodzie do Tetamazolco, gdzie odprawiano związane z wodą rytuały oraz na wyspę Tepetzinco, gdzie składano dary ofiarne bóstwom wodnym.