Rabinal Achí – sztuka teatralna dawnych Majów, która przetrwała wieki

Oryginalny artykuł: Rabinal Achí: la tradicional danza maya que perdura a través de los siglos

Rabinal Achí to połączona z muzyką i tańcami sztuka teatralna dawnych Majów, która jako jedyna kompletna przetrwała w swej oryginalnej formie od czasów prekolumbijskich. Już wiele lat temu została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Do dnia dzisiejszego, każdego roku pod koniec stycznia, rdzenni mieszkańcy Rabinal (położonego na północ od stolicy Gwatemali), odziani w barwne stroje i maski, wystawiają tę sztukę podczas obchodów ku czci patrona miasta, świętego Pawła. Przez setki lat jej treść była przekazywana jedynie ustnie z pokolenia na pokolenie, gdyż dialogi spisano dopiero w XIX wieku. Rabinal Achí, którego oryginalna nazwa w języku k’iche brzmiała Xajoj Tun („Taniec bębna”) przetłumaczył i rozpowszechnił Francuz Charles Etienne Brasseur de Bourbourg (1814-1874).

Tegoroczne obchody ku czci patrona miasta Rabinal (fot. Prensa Libre: AFP)

Francuski kleryk Brasseur de Bourbourg od najmłodszych lat interesował się historią, a po wstąpieniu do seminarium studiował nie tylko filozofię i religię, ale wiele czasu poświęcał też na czytanie prac ówczesnych archeologów, docierając do licznych dzieł przechowywanych w Bibliotece Watykanu. Jego największą uwagę zwróciły dzieje Ameryki prekolumbijskiej, poszukiwał nowych materiałów źródłowych, podróżował, zbierał książki, manuskrypty i najróżniejsze artefakty. W 1855 roku przybył do Gwatemali i został przez tamtejszego arcybiskupa mianowany kapłanem w Rabinal, miasteczku liczącym około 7000 osób, posługujących się językiem k’iche i będących potomkami mieszkańców dawnego królestwa K’iche. Brasseur de Bourbourg nauczył się języka k’iche, zwiedzał okolice w poszukiwaniu pozostałości prekolumbijskich miast i chciał poznać tamtejsze obyczaje i tradycje. O sztuce teatralnej Rabinal Achí dowiedział się przez przypadek. W miasteczku nie było doktora, a ponieważ kleryk miał trochę medykamentów poproszono go o pomoc dla chorego mężczyzny. Okazało się, że był nim Bartolo Sis, potomek znaczącej rodziny, który niegdyś był jednym z głównych aktorów biorących udział w przedstawieniu i który w 1850 roku spisał treść sztuki w języku k’iche. W 1855 roku Bartolo Sis podyktował ją klerykowi. Brasseur de Bourbourg, po rozmowie z przedstawicielami największych lokalnych bractw (tak zwanych cofradias) postanowił pokryć koszty związane z przygotowaniem strojów i masek, a sztukę wystawiono 25 stycznia 1856 roku, w dniu patrona miasta. W 1862 roku, po powrocie do Francji, Brasseur de Bourbourg opublikował przekład Rabinal Achí.

Tegoroczne obchody ku czci patrona miasta Rabinal (fot. Prensa Libre: AFP)

Brasseur de Bourbourg podzielił sztukę na cztery akty. Jej akcja rozgrywa się w XV wieku. Rabinal Achí opowiada o konflikcie i zerwaniu politycznego przymierza pomiędzy Rabinaleb’ i K’iche, z których to drugie dominowało wówczas w regionie. Głównymi bohaterami są dwaj dzielni, młodzi mężczyźni, Rabinal Achí i K’iche Achí. Rabinal Achí, syn króla Rabinaleb’ noszącego imię Job’ Toj, pokonał w bitwie K’iche Achí i doprowadził go na dwór swego ojca w Kajyub’ (stolicy Rabinaleb’ w XIV wieku), gdzie został postawiony przed sądem i skazany na śmierć. W przedstawieniu uczestniczy spora grupa tancerzy, w większości reprezentujących wojowników z Kajyub’.

Tegoroczne obchody ku czci patrona miasta Rabinal (fot. Prensa Libre: AFP)

Brasseur de Bourbourg wspominał, że maski odgrywały ogromną rolę w przedstawieniu, gdyż jeśli jeden aktor się zmęczył, zastępował go inny i zazwyczaj było dwóch lub trzech wyznaczonych do odtwarzania każdej z ról. Dialogi są długie i wyróżniają się paralelizmem. Każda kolejna osoba powtarza bowiem znaczną część słów wypowiedzianych przez swego poprzednika. Zdaniem Brasseura de Bourbourg, towarzysząca spektaklowi muzyka była poważna i melancholijna, ale o niezwykłej prostocie. Grano na takich instrumentach, jak: trąbki, bębny, flety, gwizdki i grzechotki. Z czasem dołączyła do nich również marimba.