Kalendarz rytualny mógł być używany przez Majów już w III w. p.n.e.

Oryginalny artykuł: Earliest evidence of a Maya sacred calendar found in Guatemala

Już wiele lat temu wykopaliska archeologiczne na terenie majańskiego ośrodka San Bartolo (Gwatemala) odsłoniły ważne malowidła ścienne pochodzące z późnego okresu preklasycznego (lata 400 p.n.e. - 200 n.e.) i przedstawiające sceny, które nawiązują do mitologii Majów. Natrafiono na nie w kompleksie architektonicznym nazwanym Las Pinturas, który przechodził aż siedem faz konstrukcyjnych, podczas których każda wcześniejsza budowla była całkowicie zakrywana przez kolejną. Podczas wykopalisk związanych z trzecią fazą, określaną jako Sub-V i datowaną na lata 300-200 p.n.e. odkryto liczne kawałki wapiennego tynku pochodzącego z budowli Ixbalamque. W latach 2005-2010 znaleziono w sumie 249 takich fragmentów z zachowanymi na nich malowanymi lub rytymi wzorami. Wiele z nich leżało wśród gruzu, błota i ziemi, stanowiących materiał pokrywający tę budowlę. Jednak 94 fragmenty z elementami ikonograficznymi i tekstami glificznymi zostało zebranych bezpośrednio na platformie budowli Ixbalamque. W latach 2012-2018 przeprowadzono w laboratorium dokładne analizy i prace konserwatorskie wszystkich odzyskanych fragmentów. Obecnie David Stuart (University of Texas, Austin, USA), Heather Hurst i Boris Beltrán (Skidmore College, Saratoga Springs, USA) oraz niezależny badacz William Saturno opublikowali wyniki swych prac.

Trzecia faza konstrukcyjna kompleksu architektonicznego Las Pinturas w San Bartolo.
W górnym prawym roku fragment tynku z zachowaną datą z kalendarza rytualnego
(rysunek: Heather Hurst, fot.: Karl Taube, Proyecto Regional Arqueologico San Bartolo-Xultun)

Autorzy przypominają, że w 2005 roku odkryto w budowli Ixbalamque pojedynczy blok z pionowym zapisem glificznym, świadczącym o rozwiniętym już w późnym okresie preklasycznym piśmie Majów. Z zebranych w tym samym kontekście archeologicznym wspomnianych wyżej 249 fragmentów, jedenaście zawiera malowane (w kolorach czarnym i czerwonym) lub wyryte inskrypcje. Datowanie radiowęglowe wykazało, że pochodzą one z lat 300-200 p.n.e., najprawdopodobniej z drugiej połowy III w. p.n.e. Uczeni zwrócili szczególną uwagę na fragment oznaczony numerem 4778 z krótkim tekstem. Pierwszy glif przedstawia datę związaną z kalendarzem rytualnym, pod nim znajduje się drugi glif, przypuszczalnie jakiś logograf z sufiksem -la. Trudno ustalić, czy pod nim znajduje się trzeci glif, czy też jest to część jakiejś sceny ukazanej poniżej. 

Zebrane podczas prac fragmenty tynku z malowidłami i tekstami w kolorach czarnym i czerwonym
(skany: Heather Hurst)

Glif 7 Jeleń (liczbę siedem przedstawia kreska i dwie kropki, z których druga znajdowała się po lewej stronie, pod nimi widoczna jest głowa jelenia) oznaczał jeden z dni 260-dniowego kalendarza rytualnego, który obejmował kombinacje 20 nazw dni z towarzyszącymi im liczbami od 1 do 13. Stosowany był w całej Mezoameryce, a nawet przetrwał do dzisiaj u tubylczych wspólnot w południowym Meksyku i w Gwatemali. Aztekowie określali dzień Jeleń słowem Mazatl, Zapotekowie – China, a Mistekowie – Cuaa. W języku Majów K’iche’ znany jest jako Keej, a w XVI wieku na Jukatanie nazywano go Manik.

Skan fragmentu 4778 oraz ilustracja przedstawiająca zachowane glify
(skan: Heather Hurst, rysunek: David Stuart)

Autorzy publikacji podkreślają, że wspomniany glif 7 Jeleń jest rzadkim przykładem daty z tak wczesnego okresu. Co prawda niektórzy badacze podawali, że na fragmencie ceramicznej pieczęci z San Andres (stan Tabasco, Meksyk), datowanej na 650 r. p.n.e. pojawia się data 3 Ajaw z kalendarza rytualnego, ale identyfikowanie tego elementu ikonograficznego z glifem dnia nie wydaje się całkowicie pewne. Innym proponowanym przykładem daty był glif 1 Trzęsienie ziemi na Monumencie 3 z San Jose Mogote (stan Oaxaca, Meksyk), który jak początkowo sądzono pochodził z lat 700-500 p.n.e., ale zgodnie z nowymi badaniami bardziej prawdopodobna wydaje się data z około 100 r. p.n.e. Z wyjątkiem San Bartolo wszystkie wczesne zapisy kalendarzowe zachowały się na zabytkach kamiennych, trudnych do datowania. Najwcześniejszy przykład daty zapisanej w systemie tak zwanej Długiej Rachuby pochodzi z Chiapa de Corzo (stan Chiapas, Meksyk) z dniem 6 Trzcina z 37 r. p.n.e. i związany jest z pismem epi-olmeckim. Inne daty z zabytków epi-olmeckich, z lat 100 p.n.e. - 200 n.e., znajdujemy na stelach z La Mojarra i Tres Zapotes (stan Veracruz, Meksyk). Bardzo wczesne, choć niekompletne daty zachowały się na Steli 2 z Takalik Abaj (Gwatemala) i na niedawno odkrytym Monumencie 2 z Chalchuapa (Gwatemala).

Wczesne daty z kalendarza rytualnego Majów: A i B - San Bartolo, C - Panel 3 z Jaina, 
D - Monument 10 z Kaminaljuyu
(autorzy rysunków: David Stuart, Nikolai Grube, Lucia Henderson)

Wczesne przykłady dat z 260-dniowego kalendarza rytualnego pojawiają się w kilku miejscach na ziemiach Majów. Świadectwa archeologiczne i bardziej dokładne datowanie radiowęglowe wskazują na pochodzenie tych zabytków z około 100 r. p.n.e. Należą do nich: Monument 40 z Izapa (stan Chiapas, Meksyk), Monument 10 z Kaminaljuyu (Gwatemala), Stela 12 z Takalik Abaj (Gwatemala), Panel 3 z Jaina (stan Campeche, Meksyk) i dwie daty 1 Ajaw i 3 Ik’ już wcześniej odkryte na malowidłach w San Bartolo. Wszystko zatem wskazuje na to, że data 7 Jeleń z San Bartolo, pochodząca z lat 300-200 p.n.e. jest jedną z najwcześniejszych lub nawet najwcześniejszą datą związaną z kalendarzem rytualnym w Mezoameryce. Oznacza to, że 260-dniowym kalendarzem rytualnym posługiwano się na ziemiach Majów już co najmniej na początku późnego okresu preklasycznego. Jednocześnie zachowane fragmenty malowideł z San Bartolo świadczą o rozwiniętej już w III w. p.n.e.  tradycji piśmienniczej, a odmienne style wykonania inskrypcji wskazują na wielu różnych skrybów.