3800 lat temu tsunami zniszczyło dawne osady na chilijskim wybrzeżu

Oryginalny artykuł: A tsunami wiped out ancient communities in the Atacama Desert 3,800 years ago

Na podstawie badania osadów geologicznych i pozostałości archeologicznych międzynarodowa grupa uczonych (z Chile, Australii, Wielkiej Brytanii, Francji, Brazylii i Hiszpanii) ustaliła, że około 3800 lat temu potężne trzęsienie ziemi i tsunami zniszczyły osady wspólnot zamieszkujących tereny wzdłuż wybrzeża chilijskiej pustyni Atacama. Rozbite ściany i przewrócone kamienie świadczą o nieszczęściu, które dotknęło ośrodek Zapatero. Ludność żyjąca wzdłuż wybrzeża pustyni Atacama 5700-4000 lat temu, budowała małe kamienne domy na ogromnych stosach muszli. Zazwyczaj domy te przylegały do siebie, otwierając się na wewnętrzne patia. Zmarłych chowano pod podłogami domów. Jednak kamienie i zaprawa zawiodły w obliczu potęgi oceanu. Jak podaje Diego Salazar (z Universidad de Chile, Santiago), jeden z domów w Zapatero jest całkowicie zniszczony, a kamienie z jego ścian runęły w głąb lądu, jakby uderzyła w nie gigantyczna fala. W przypadku innego, kamienie zostały rozrzucone w kierunku morza, dokładnie tak, jak można by się spodziewać po silnych prądach związanych z tsunami. W trzecim domu podłogi pokryte są warstwą rozmytego piasku, na którym zachowały się pozostałości morskich alg i kolców szkarłupni, zmieszane z kawałkami skał, muszli i osadów wyrwanych z ziemi.

Stanowisko archeologiczne Zapatero (źródło ilustracji: Salazar et al., Science Advances)

W innych miejscach na terenie Zapatero, Salazar i jego współpracownicy znaleźli podobne warstwy piasku i poszarpanego gruntu pozostawionego przez dawne tsunami. Po przeprowadzeniu datowania radiowęglowego muszli pochodzących z tych warstw okazało się, że wiele z nich było w rzeczywistości starszych niż te w nienaruszonych warstwach pod spodem. Dowodzi to, że coś wzburzyło ziemię i wyrwało starsze muszle, umieszczając je na powierzchni. Podobnie wygląda sytuacja na terenie innych stanowisk archeologicznych na kilkusetkilometrowym odcinku wybrzeża pustyni Atacama. Badacze znaleźli również geologiczne dowody trzęsienia ziemi i tsunami, które nawiedziły ten region. Warstwy piaszczystych, pełnych muszli osadów dna morskiego uniosły się kilka metrów nad poziom morza w wyniku wstrząsów sejsmicznych. 

Świadectwa geologiczne i archeologiczne wskazują na katastrofę naturalną o wielkich rozmiarach: pęknięcie wzdłuż 1000-kilometrowego odcinka systemu uskoków, gdzie płyta Nazca powoli przesuwa się pod płytą południowoamerykańską. Szacuje się, że trzęsienie ziemi o magnitudzie 9,5 mogło wypchnąć część linii brzegowej w górę i wywołało fale tsunami o wysokości 19-20 metrów. Połączone trzęsienie ziemi i tsunami zadały druzgocący cios ludziom, którzy zamieszkiwali blisko Oceanu Spokojnego. Dowody archeologiczne wskazują, że w następstwie tej katastrofy opuścili oni swe osady na setki lat. W miejscach takich jak Zapatero nie ma prawie żadnych śladów działalności człowieka. Jedyne zachowane świadectwa mówią o bardzo krótkich wizytach, na które wskazują małe paleniska i nieliczne rozrzucone artefakty. Na stukilometrowym odcinku w pobliżu Taltal, obszaru północnego Chile bogatego w stanowiska archeologiczne, liczba osad spadła aż o 65%. Jak podaje Gabriel Easton (z Universidad de Chile, Santiago), została też porzucona kopalnia tlenku żelaza w San Ramón. Tlenek żelaza był używany jako pigment do wykonywania rysunków na kamieniach, które można znaleźć w kilku miejscach tego regionu. Pionowa szczelina o szerokości trzech centymetrów widoczna w ścianie kopalni prawdopodobnie pochodzi z trzęsienia ziemi sprzed 3800 lat. Kopalnia w San Ramón była eksploatowana już 12 000 lat temu i stanowi jeden z najstarszych dowodów działalności górniczej w obu Amerykach. Została opuszczona około 4000 lat temu, najprawdopodobniej w wyniku trzęsienia ziemi.

Jednak nie wszystko w Atacama zmieniło się wraz z tsunami. Ludzie używali mniej więcej tych samych narzędzi, dokonując tylko kilku drobnych zmian w ich kształcie i zastąpili niektóre surowce innymi, prawdopodobnie łatwiejszymi do zdobycia. Ich dieta również była zbliżona do wcześniejszej, obejmowała te same gatunki zwierząt, co przed kataklizmem. W końcu ludność powróciła na brzeg, a około 1000 lat temu liczba osad wzdłuż wybrzeża była porównywalna z tą przed tsunami.