Peruwiańskie pochodzenie kakao

Oryginalny artykuł: Origen peruano del cacao: investigación confirma que surgió en la Amazonía hace 5,000 años 

Szczegółowe badania przeprowadzone przez francuskich naukowców z Uniwersytetu w Montpellier i opublikowane w czasopiśmie Scientific Reports wykazały, że Theobroma cacao (naukowa nazwa kakaowca) pojawiła się na terytorium peruwiańskiej Amazonii co najmniej 5000 lat temu i stamtąd rozprzestrzeniła się na inne regiony Ameryki Południowej i Środkowej. Peruwiańska Amazonia była ważnym centrum udomowienia roślin, gdzie selekcja rozpoczęła się pomiędzy późnym plejstocenem a wczesnym holocenem, wykorzystując i generując w ten sposób nową różnorodność genetyczną drzew Theobroma cacao. Jak podaje kierująca badaniami Claire Lanaud, z regionu Iquitos (Peru) pochodzi kilka grup genetycznych Theobroma cacao, znanych jako Marañón, Nanay, Iquitos i Contamana. Interakcje między ludami Amazonii i wybrzeża Pacyfiku, które obejmowały wykorzystanie i udomowienie kakao, prawdopodobnie miały miejsce w pierwszych etapach rozwoju rolnictwa. 

Geograficzne lokalizacje jedenastu różnych grup genetycznych Theobroma cacao i prekolumbijskich kultur związanych z przeprowadzonymi badaniami. Gwiazdki przedstawiają obszary upraw trzech odmian: Criollo (czerwone), Amelonado (jasnoniebieskie) i Nacional (żółte). Cyframi oznaczono stanowiska archeologiczne: (1) Marañon, (2) Valdivia, (3) Machalilla, (4) Bahia/Chorrera, (5) Jama Coaque, (6) La Tolita/Atacames/Nariño, (7) San Agustin, (8) Calima Llama, (9) Amazonas, (10) Araracuara, (11) Puerto Hormiga, (12) San Jacinto, (13) Barlovento, (14) Zenu, (15) Panama, (16) Majowie, (17) Olmekowie (źródło ilustracji: Scientific Reports).

Wniosek ten oparty jest na obserwacji, że kakao pochodzące z kilku grup genetycznych Theobroma cacao znalezionych w peruwiańskiej Amazonii spotykane jest w najstarszych kulturach na wybrzeżu Pacyfiku w Valdivia (Ekwador) oraz w Puerto Hormiga i San Jacinto (Kolumbia), które rozwijały się ponad 5000 lat temu. W próbkach pobranych w Valdivia, datowanych na lata 2950-2600 p.n.e., wykryto obecność Theobroma cacao z peruwiańskich grup genetycznych Marañón i Nanay, co sugeruje, że ludzie z tego regionu utrzymywali kontakty z peruwiańską Amazonią. W naczyniach ceramicznych z Valdivii zaobserwowano także genotypy związane z grupą Nacional, która występuje w południowo-wschodnim Ekwadorze, gdzie rozwijała się kultura Mayo-Chinchipe-Marañón, współczesna przybrzeżnej kulturze Valdivia. Jedną z cech tej ludności była mobilność, gdyż żeglowali oni po licznych dopływach rzek wpadających do głównego koryta Amazonki, pozwalając na szybkie rozprzestrzenianie się roślin (w tym Theobroma cacao) i innych produktów w całym tym rozległym regionie. Podobne wyniki otrzymano w przypadku próbek pochodzących z karaibskiego wybrzeża Kolumbii (Puerto Hormiga i San Jacinto), gdzie zaobserwowano genotypy kakao powiązane z grupami genetycznymi Marañón, Contamana i Iquitos, wskazujące na wczesne bezpośrednie lub pośrednie kontakty z peruwiańską Amazonią. 

Przykłady badanych naczyń ceramicznych, w których znaleziono pozostałości Theobroma cacao: A) Puerto Hormiga, B) San Jacinto,
C) Marañon, D) i E) Valdivia, F) i G) Machalilla, H) i I) Chorrera, J) i K) Jama Coaque, L) i M) Calima Ilama
(źródło ilustracji: Scientific Reports). 

Badania zakładają, że Theobroma cacao została sprowadzona również do Ameryki Środkowej, jednak ustalenie, czy dotarła tam drogą lądową lub morską wzdłuż wybrzeża Pacyfiku nadal rodzi wiele pytań. Część autorów sugerowała wymianę pomiędzy ośrodkami położonymi na wybrzeżu Pacyfiku w Ekwadorze i Mezoameryką, opierając się na wielu podobieństwach widocznych w ceramice z wybrzeża Pacyfiku w Ekwadorze i z wybrzeża Pacyfiku w Gwatemali. Niedawno ponownie oceniono świadectwa kontaktów drogą morską pomiędzy zachodnim Meksykiem a północno-zachodnim wybrzeżem Ameryki Południowej, biorąc pod uwagę obszar obejmujący 4000 km linii brzegowej i ponad 4000 lat interakcji. Mogły istnieć wczesne kontakty, na co wskazywałoby podobieństwo motywów na ceramice z fazy Valdivia VI (lata 2200-2000 p.n.e.) i z wczesnego okresu formatywnego w Mezoameryce.

Owoce kakaowca (źródło fot. Andina)

Podkreślano też inne fakty świadczące o tym, że żegluga morska była możliwa w tak wczesnym okresie i mogła przyczynić się do rozprzestrzenienia się kakao z Ekwadoru do Mezoameryki. Niedawne odkrycia oparte na analizie dawnego DNA wykazały wczesne dotarcie udomowionej po raz pierwszy w Meksyku kukurydzy do Peru 6700-5000 lat temu poprzez trasę migracji biegnącą wzdłuż wybrzeża. Pokazuje to możliwą, szybką wymianę roślin między Mezoameryką a wybrzeżem Pacyfiku w Ameryce Południowej. Uczeni z Uniwersytetu w Montpellier stwierdzają, że wyniki ich badań pokazują różnorodność genetycznego pochodzenia odmian kakao i kwestionują proponowane do tej pory wzorce wprowadzania kakao na wybrzeżu Pacyfiku w Ekwadorze i w Ameryce Środkowej. Rezultaty analiz ukazują złożoną i wczesną historię udomowienia kakao i sugerują, że była ona związana z wymianą i kontaktami na duże odległości, które rozpoczęły się co najmniej w połowie holocenu.

Krzew kakaowca (źródło fot. Andina)

Należy zaznaczyć, że to ważne badanie naukowe dotyczące pochodzenia i udomowienia kakao potwierdza hipotezę, którą w 2016 roku wysunął peruwiański archeolog Quirino Olivera, prowadzący prace na terenie stanowiska Montegrande (prowincja Jaén, departament Cajamarca, Peru). Utrzymywał on, że kakao było uprawiane i udomowione ponad 5000 lat temu przez ludność zamieszkującą tereny peruwiańskiej Amazonii. Przypuszczenia te opierały się na znalezieniu w 2014 roku śladów kakao w naczyniach ceramicznych w świątyni w gminie Palanda, w ekwadorskiej prowincji Zamora Chinchipe. Rzeka Chinchipe przecina granicę ekwadorsko-peruwiańską i łączy się z wielką rzeką Marañón, która przepływa przez departament Cajamarca w północnym Peru i jest dopływem największej na świecie Amazonki, która ma swój początek w Peru. Datowanie radiowęglowe wykazało, że resztki kakao pochodzą sprzed 5500 lat. Jak podkreśla Quirino Olivera, odkrycie to dowodzi, że ludność Amazonii udomowiła, uprawiała i wykorzystywała kakao dużo wcześniej niż kultury Ameryki Środkowej.