Co sprawiło, że Monte Albán przetrwało ponad tysiąc lat

Oryginalny artykuł: Ancient Mexican city endured for centuries without extremes in wealth and power

Przez długi czas przyjmowano, że przy zakładaniu miast główne znaczenie miała jego lokalizacja w pobliżu źródeł wody i żyznych ziem do uprawy roślin. Jednak ostatnio Linda Nicholas i Gary Feinman (z Field Museum of Natural History, Chicago, USA) zakwestionowali ten pogląd, podając jako przykład Monte Albán, największe prekolumbijskie miasto na terenie stanu Oaxaca w Meksyku. Monte Albán zostało założone w 500 r. p.n.e., szybko się rozwijało i przetrwało jako główny ośrodek regionu przez 1300 lat, dłużej niż większość prekolumbijskich miast w Mezoameryce. Miasto wzniesiono na szczycie wzgórza, co nadawało mu charakter obronny. Linda Nicholas i Gary Feinman prowadzą badania w Dolinie Oaxaca od 40 lat i zastanawiali się, co skłoniło tak wielu ludzi do osiedlenia się w Monte Albán i jego okolicach oraz co pozwoliło miastu utrzymać się tak długo. Wcześniej wysuwano różne hipotezy, z których jedna zakładała, że panowały tam rządy silnej ręki i władcy zmuszali ludzi do przeniesienia się do tego miasta. Zgodnie z innym możliwym wyjaśnieniem, ludzie przybywali do Monte Albán ze względu na ziemie nadające się pod uprawę. Podczas nowych prac uczeni postanowili przekonać się, czy takie hipotezy są słuszne. 

Główny plac w Monte Alban (fot. Linda Nicholas)

Rozpoczęto od sprawdzenia jakości ziem w Dolinie Oaxaca. Okazało się, że żyzne i dobrze  nawodnione ziemie były rozproszone w całej dolinie i to właśnie tam powstawały pierwsze wioski jeszcze przed wybudowaniem Monte Albán. Natomiast samo Monte Albán nie było położone w pobliżu szczególnie bogatych ziem, a zatem jakość gruntów w mniejszym stopniu wpłynęła na decyzję o założeniu miasta i okolicznych osad. Następnie uczeni zbadali możliwość zmuszania ludzi do przybywania do tego regionu i ta część projektu została oparta na trwających od dziesięcioleci pracach archeologicznych. Jednak, jak podkreślają Linda Nicholas i Gary Feinman, nawet wykopaliska i znajdowane artefakty nie zawsze wystarczają, aby dowiedzieć się, kiedy powstało dane miasto i jak długo przetrwało. Badacze wykorzystali fotografie lotnicze i mapy, przemierzając całą Dolinę Oaxaca. Natrafiając na stanowiska archeologiczne, sporządzali notatki na temat znalezisk i określali okresy zamieszkiwania. Trwające przez lata prace były uzupełniane bardziej dogłębnymi wykopaliskami prowadzonymi przez innych archeologów. Takie szersze spojrzenie na życie w Monte Albán i jego okolicach dostarczyło nowych spostrzeżeń. Uczeni przekonali się, że w Monte Albán i innych ośrodkach w stanie Oaxaca większość ludzi mieszkała na specjalnie przygotowanych tarasach na zboczach wzgórz. Domy miały po kilka pomieszczeń i były zbudowane wokół dziedzińców. Poszczególne domostwa były często oddzielone murem podtrzymującym i odgrodzone systemami odpływowymi. Ludzie mieszkali zatem bardzo blisko siebie, ale musieli ze sobą współpracować w przypadku, gdy zawaliła się część muru lub został zapchany odpływ. 

Zdjęcie lotnicze pokazujące tarasy na zboczach wzgórza i plac na jego szczycie (fot. Linda Nicholas)

Mieszkańcy Monte Albán byli niezależni gospodarczo i prowadzili wymianę towarową z innymi ośrodkami. To właśnie możliwości gospodarcze mogły przyciągać do Monte Albán ludzi z daleka. Znacząca współpraca między mieszkańcami domostw w Monte Albán do pewnego stopnia znajdowała też odbicie w organizacji politycznej. Jak zaznaczają uczeni, w porównaniu do bardziej autokratycznych społeczeństw, jak Majowie z okresu klasycznego, Monte Albán prawdopodobnie miało bardziej kolektywną formę rządów. W przypadku społeczeństw autokratycznych, rządzonych przez despotów, gdzie grupa ludzi dzierży całą władzę, znajduje to wyraz również w architekturze, z dużymi i bogatymi pałacami, należącymi do potężnych władców i z przedstawiającymi ich zabytkami. Monte Albán natomiast ma budowle nie będące rezydencjami, świątynie i duże otwarte place. Biorąc pod uwagę długi okres zamieszkiwania, liczba zabytków z wizerunkami władców jest stosunkowo mała. Chociaż charakter obronny był kluczowym czynnikiem przy zakładaniu Monte Albán, to nic nie wskazuje na to, by pierwsi mieszkańcy zostali zmuszeni do przeniesienia się do tego miasta na wzgórzu.

Gary Feinman podczas prac w Dolinie Oaxaca w latach 80. XX wieku (fot. Linda Nicholas)

Skoro żadna z dwóch wcześniej wysuwanych hipotez nie znalazła potwierdzenia w badaniach, Linda Nicholas i Gary Feinman uważają, że duże znaczenie miały wzajemne relacje między ludźmi, którzy mieli władzę i tymi, którzy jej nie mieli. W tym przypadku rządzący mogli być odpowiedzialni za obronę miasta, kierowali wymianą towarową i zajmowali się czynnościami rytualnymi, które wzmacniały solidarność społeczeństwa. Z drugiej strony, większość mieszkańców produkowała żywność i inne dobra, które zapewniały utrzymanie i poprzez daniny wspierała rządzących. Zdaniem badaczy, był to proces oparty na współpracy i zgodności. Również sama architektura miasta może kryć w sobie klucz związany z wzajemną współpracą. Od początku w Monte Albán znajdował się duży główny plac, na którym mogli zbierać się ludzie i przynajmniej czasami zabrać głos. Osoby z innych miejsc mogły być zatem zachęcane do przeniesienia się do miasta ze względu na jego obronną lokalizację i możliwości gospodarcze.