W dawnych miastach Majów wykryto skażenie środowiska rtęcią

Oryginalny artykuł: Ancient Maya cities were dangerously contaminated with mercury

Od dawna wiadomo, że mieszkańcy Mezoameryki wykorzystywali rtęć, głównie w postaci cynobru (siarczku rtęci) do dekorowania różnych artefaktów i podczas ceremonii, zwłaszcza pogrzebowych, gdy ciała zmarłych pokrywano warstwą sproszkowanego cynobru. Pierwsze figurki i przedmioty z jadeitu ozdobione cynobrem pojawiły się już u Olmeków w 1200 r. p.n.e. Do tej pory jednak niewiele badań poświęcono zrozumieniu konsekwencji, jakie dla środowiska miało stosowanie rtęci w owych czasach. Obecnie uczeni z Australian Catholic University (Australia), University of Texas w Austin i University of Cincinnati (USA) oraz University College London (Wielka Brytania) sprawdzili wszystkie dostępne na ten temat dane, pochodzące z różnych miast Majów na terenie Meksyku, Gwatemali, Belize, Salwadoru i Hondurasu, aby określić poziom stężenia rtęci w glebie i osadach. Okazało się, że w wielu miejscach wykryto w podglebiu wysokie poziomy zanieczyszczenia rtęcią, wynikające z częstego stosowania w okresie klasycznym płynnej rtęci lub cynobru, co mogło być poważnym zagrożeniem dla zdrowia dawnych mieszkańców. Wyniki przeprowadzonych analiz zostały opublikowane w czasopiśmie Frontiers in Environmental Science. 

Pokryte cynobrem naczynie Majów znalezione w Kaminaljuyu (Gwatemala)
(fot. Carnegie Institution for Science)

Zanieczyszczenie gleby rtęcią zostało wykryte niemal we wszystkich badanych miastach. Dopuszczalny próg zanieczyszczenia osadów rtęcią wynosi 1 ppm (z ang. partes per million, jednostka stosowana do wyrażania stężenia roztworów związków chemicznych). W niektórych miastach poziom ten nie był aż tak wysoki, ale w innych znacznie przekraczający przyjętą normę. W Chunchucmil (Jukatan, Meksyk) wynosił 13,9 ppm. W przypadku ośrodków Majów w Gwatemali było to: w Piedras Negras – 5,6 ppm, w Cancuén – 0,99 ppm, w La Corona – 0,06 ppm, w jeziorze Petén Itzá – 0,11 ppm, a w Tikal aż 17,16 ppm. W Belize na terenie Marco Gonzalez – 1,3 ppm, a w Actuncan – 0,74 ppm. W Palmarejo (Honduras) – 3,4 ppm, a w Cerén (Salwador) – 10,14 ppm. Jedynym z badanych miejsc, gdzie nie natrafiono na zanieczyszczenia rtęcią jest Chan b'i w Belize. Co doprowadziło do takiego zanieczyszczenia? Autorzy publikacji podkreślają, że w kilku miastach Majów (Lamanai i Caracol w Belize, Copan i El Paraiso w Hondurasie, Quirigua, Kaminaljuyu, Lavaderos i jezioro Amatitlán w Gwatemali) znaleziono zamknięte naczynia wypełnione płynną rtęcią. Wiadomo również, że w wieloetnicznym Teotihuacan natrafiono na płynną rtęć w tunelu pod Piramidą Quetzalcoatla (post: „Rtęć w tunelu pod Piramidą Quetzalcoatla w Teotihuacan”), a cynober wykryto na malowidłach ściennych (post: „Użycie cynobru i hematytu we wczesnych malowidłach ściennych w Teotihuacan”).

Naczynie znalezione na terenie Lamanai (Belize), w którym poza cynobrem
znajdowała się płynna rtęć (fot. D.M. Pendergast)

Z innych miast Majów pochodzą artefakty pomalowane barwnikami zawierającymi rtęć, głównie cynober. Ze względu na swój błyszczący czerwony kolor, przypominający krew, cynober był bezcenną i niemal świętą substancją. Majowie nie wiedzieli jednak, że mógł być również śmiertelny. Wykorzystywana do wyrobu różnych przedmiotów rtęć mogła być wypłukiwana z dziedzińców, podłóg, ścian i ceramiki, a następnie przedostawała się do gleby i wody. 

Naczynie z płynną rtęcią znalezione na terenie Lavaderos (Gwatemala)
(fot. Milwaukee Public Museum)

Jak zaznaczają badacze, biorąc pod uwagę, że rtęć występuje rzadko w wapieniu spotykanym na przeważającej części ziem Majów, płynna rtęć i cynober musiały być sprowadzane ze złóż na północnych i południowych krańcach świata Majów. Na południowych peryferiach, na terenie obecnego Hondurasu, kopalnie cynobru znajdują się w Paz, Los Izotes i La Canada. Z kolei na terenie Gwatemali w Quetzaltenango, Nahuala i San Miguel Acatan. W czasach prekolumbijskich były też złoża cynobru na ziemiach Meksyku, w Ranas i Toluquilla (post: „Śmiertelne skutki wydobywania cynobru w Toluquilla”), które przypuszczalnie odgrywały kluczową rolę w handlu cynobrem.  

Mapka przedstawia miejsca omawiane w artykule. Czerwone trójkąty wskazują miasta Majów,
w których znaleziono naczynia z płynną rtęcią. Żółte oznaczenia odnoszą się do miast
analizowanych przez badaczy, a niebieskie - do złóż cynobru na terenie Mezoameryki
(źródło ilustracji: Frontiers in Environmental Science)

Takie skażenie rtęcią było niebezpieczne dla zdrowia dawnych Majów, gdyż chroniczne zatruwanie tym pierwiastkiem prowadziło do uszkodzenia układu nerwowego, nerek i wątroby, a także mogło wywoływać drgawki, problemy ze wzrokiem, słuchem i zdrowiem psychicznym oraz paraliż. Być może znaczące jest to, że jeden z ostatnich władców Tikal, nazywany „Ciemne Słońce”, który rządził około 810 r., jest przedstawiony na zabytkach jako patologicznie otyły. Otyłość ta mogła być spowodowana przewlekłym zatruciem rtęcią. W przypadku Tikal już wcześniej wykryto, że tamtejsze zbiorniki wodne były zanieczyszczone rtęcią (post: „Zbiorniki wodne w Tikal były zanieczyszczone toksycznymi substancjami”). Uczeni podkreślają, że konieczne są dalsze badania, które pozwolą ustalić, czy narażenie na rtęć odegrało jakąś rolę w zmianach społeczno-kulturowych w świecie Majów pod koniec okresu klasycznego.