Zbiorniki wodne w Tikal były zanieczyszczone toksycznymi substancjami

Oryginalny artykuł: Ancient Maya reservoirs contained toxic pollution

Tikal (Peten, Gwatemala) było jednym z najważniejszych miast Majów, którego początki sięgają około 350 r. p.n.e. Ośrodek został opuszczony w drugiej połowie IX wieku i do tej pory uważano, że do upadku Tikal mogły doprowadzić susze panujące w latach 820-870 oraz degradacja środowiska naturalnego. Najnowsze badania interdyscyplinarne prowadzone na Uniwersytecie w Cincinnati (USA) wykazały, że jedną z przyczyn mogło być również zanieczyszczenie wody w zbiornikach na terenie Tikal. Już w latach 2009-2010 pobrano próbki osadów z czterech głównych zbiorników wodnych w Tikal, nazwanych Palace, Temple, Perdido i Corriental. Dwa pierwsze znajdują się w centrum miasta, a dwa pozostałe bardziej na peryferiach.

Zejście do zbiornika wodnego Perdido (fot. Nicholas Dunning)

Zbiorniki te zapełniały się wodą podczas pory deszczowej i korzystano z nich w porze suchej. Na podstawie dokładnej analizy osadów ustalono, że ta tak ważna do przeżycia woda była zanieczyszczona rtęcią, fosforanami i cyjanobakteriami (sinicami) wytwarzającymi śmiertelne toksyny. W przypadku zbiorników Palace i Temple badania wykazały wysoki poziom rtęci w osadach z lat 600-900. Majowie używali związków rtęci, szczególnie cynobru jako barwnika do malowania artefaktów i elementów architektonicznych. Niemal we wszystkich grobowcach osób z elity w Tikal natrafiono na duże ilości cynobru, na przykład, w Pochówku 160 znajdowało się około 10 kg sproszkowanego cynobru. Poza tym, płynną rtęć odkryto w wielu ośrodkach Majów, zazwyczaj na naczyniach złożonych nie tylko w grobach, ale i w depozytach ofiarnych. Najważniejsze budowle Majów były pokrywane czerwonym barwnikiem i to właśnie w sercu miasta wznosiły się: Akropol Północny z grobowcami królewskimi, dwa boiska do gry w piłkę, cztery największe świątynie oraz dwa kompleksy pałacowe na Akropolu Centralnym i Akropolu Południowym, gdzie mieszkali przedstawiciele elity i gdzie odprawiano kluczowe ceremonie. Prawdopodobnie to stamtąd rtęć była spłukiwana do zbiorników Palace i Temple, stanowiąc wysokie zagrożenie dla zdrowia każdego, kto spożywał zgromadzoną w nich wodę.

Ilustracja przedstawiająca rozmieszczenie czterech głównych zbiorników wodnych w Tikal

(autorzy: Cory Perfetta i David Lentz)

W późnym okresie klasycznym (lata 600-830) i końcowym okresie klasycznym (lata 830-900), w zbiornikach Palace i Temple wzrósł również poziom fosforanów. W przypadku Palace odczyty dla późnego okresu klasycznego były czterokrotnie wyższe niż dla okresu preklasycznego. Zanieczyszczenia organiczne były przypuszczalnie związane ze znajdującą się tuż przy zbiorniku kuchnią, gdzie przygotowywano posiłki dla elity zamieszkującej Akropol Centralny. Prawdopodobnie resztki jedzenia wyrzucano w pobliżu kuchni, na co wskazywałyby znalezione tam stosy odpadków. Podczas pory deszczowej mogły być one spłukiwane prosto do zbiornika z wodą. W przypadku Temple poziom fosforanów był również dość wysoki w osadach z późnego okresu klasycznego. Natomiast w zbiorniku Perdido odczyty były stosunkowo niskie z wyjątkiem wczesnego okresu klasycznego (lata 300-600) i niskie były także w zbiorniku Corriental. Ich większa czystość wynikała z faktu, że znajdowały się poza centrum miasta.

Makieta Tikal z zaznaczonymi zbiornikami wodnymi Palace i Temple.
Czerwona obwódka wskazuje miejsce, gdzie znajdowała się kuchnia
(fot. Nicholas Dunning)

Badania wykazały też duże ilości cyjanobakterii w zbiornikach Palace i Temple. W późnym okresie preklasycznym (lata 300 p.n.e. – 200 n.e.) dominowała Planktothrix, podobnie jak w późnym okresie klasycznym w Temple i w końcowym okresie klasycznym w Palace, choć w przypadku Palace w tym czasie pojawiła się też Microcystis. Obie cyjanobakterie wytwarzają toksyny, które poważnie szkodzą zdrowiu nawet przy niewielkim stężeniu i są odporne na gotowanie. Woda w zbiornikach Tikal nie mogła być spożywana, gdyż jej zanieczyszczenie negatywnie wpływało na zdrowie mieszkańców, szczególnie elity. Upadek Tikal był zatem procesem bardzo złożonym z nakładającymi się na siebie różnymi nieszczęściami, nie tylko suszą i degradacją środowiska, ale i skażeniem wody.