Zorientowanie budowli Olmeków i Majów świadczy o posługiwaniu się kalendarzem rytualnym już 3100 lat temu

Oryginalny artykuł: Lasers reveal sites used as the Americas’ oldest known star calendars

Badania z zakresu archeoastronomii wykazały, że ważne budowle w Mezoameryce były w znacznej mierze skierowane na miejsca wschodu i zachodu słońca w określonych dniach, choć początki i rozprzestrzenienie się tych praktyk nie były całkowicie jasne. Obecnie Ivan Šprajc (ze Słoweńskiej Akademii Nauki i Sztuki), Takeshi Inomata (z University of Arizona, Tucson, USA) i Anthony Aveni (z Colgate University, Hamilton, USA), wykorzystując technologię LiDAR przeanalizowali zorientowanie znaczącej liczby kompleksów ceremonialnych w ośrodkach Olmeków i Majów na ziemiach wokół Zatoki Meksykańskiej, w tym wielu pochodzących z lat 1100 p.n.e. - 250 n.e. Na szczególną uwagę zasługują budowle wzniesione w latach 1100-750 p.n.e., gdyż stanowią najwcześniejsze świadectwa posługiwania się 260-dniowym kalendarzem rytualnym już 3100 lat temu.

Mapki przedstawiające badany obszar. U góry: ośrodki z okresu formatywnego,
na dole: ośrodki z okresu klasycznego
(źródło ilustracji: publikacja w Science Advances)

Wielu uczonych sądziło już wcześniej, że kultura Olmeków, kwitnąca na ziemiach wokół wybrzeża Zatoki Meksykańskiej, odegrała ważną rolę w rozwoju i rozprzestrzenieniu się 260-dniowego kalendarza rytualnego (stanowiącego kombinację 20 dni i towarzyszących im współczynników liczbowych od 1 do 13). Uważali oni, że jego początki sięgają olmeckiego ośrodka La Venta, pochodzącego z lat 800-400 p.n.e. lub nawet starszego San Lorenzo z lat 1400-1100 p.n.e. Brakowało jednak rzetelnych dowodów. Przed przeprowadzeniem nowych badań najwcześniejszym świadectwem epigraficznym 260-dniowego kalendarza był glif dnia 7 Jeleń, który pojawia się na malowidle ściennym w San Bartolo (mieście Majów na ziemiach dzisiejszej Gwatemali), datowanym na lata 300-200 p.n.e. (post:„Kalendarz rytualny mógł być używany przez Majów już w III w. p.n.e.” ). Uzyskane obecnie dane pokazują, że przykładano wagę zarówno do rocznego ruchu słońca, jak i innych ciał niebieskich, w tym Wenus i Księżyca. 

Służące obserwacjom platformy na stanowiskach archeologicznych Buenavista (A) i El Macabil (B)
(źródło ilustracji: publikacja w Science Advances)

Największym z badanych miejsc była Aguada Fénix (o jej odkryciu można przeczytać w poście: „W Aguada Fenix (stan Tabasco, Meksyk) zachowała się najstarsza i największa budowla Majów”) z główną sztuczną platformą o długości 1400 m, szerokości 400 m i wysokości 15 m. Prace wykopaliskowe dowodzą, że duża część tej platformy została wzniesiona w latach 1100-750 p.n.e. Dwa inne ważne kompleksy w La Carmelita i Buenavista pochodzą z lat 900-750 p.n.e. Oryginalne wersje tych konstrukcji miały formy prostokątne, a ich zorientowanie było zachowywane podczas kolejnych renowacji. Niektóre budowle, w tym w Aguada Fénix, Buenavista, El Macabil i El Cacho mają platformy z wyraźnie zaznaczonymi 20 krawędziami, która to liczba prawdopodobnie nawiązywała do podstawowej jednostki kalendarza w Mezoameryce. Dzięki technologii LiDAR zdołano uzyskać dane na temat zorientowania budowli w 415 kompleksach z okresu formatywnego i klasycznego. Większość z nich jest zorientowana na linii wschód-zachód, sugerując związek z obserwacjami wschodu i zachodu słońca w określonych dniach. Z kolei, zdaniem uczonych, zorientowanie na linii północ-południe mogło mieć związek z obserwacjami innych ciał niebieskich.

A) Budowla na terenie stanowiska oznaczonego numerem 15456,
służąca obserwacjom wschodu słońca w dniach 11 lutego i 29 października
B) Platforma w El Cacho (źródło ilustracji: publikacja w Science Advances)

Platformy na terenie olmeckiego ośrodka San Lorenzo (A)
i majańskiego ośrodka Aguada Fenix (B)
(źródło ilustracji: publikacja w Science Advances)

Najczęściej spotykane zorientowanie budowli w okresie formatywnym odpowiada wschodom słońca w dniach 11 lutego i 29 października (oddzielonych od siebie o 260 dni). Ponieważ budowle te pochodzą z lat 1100-750 p.n.e. lub są nawet jeszcze starsze, stanowią świadectwo posługiwania się 260-dniowym cyklem kalendarzowym. W kompleksie w La Carmelita (z lat 900-750 p.n.e.) można obserwować zachód słońca 13 sierpnia i 30 kwietnia (oddzielonych od siebie o 260 dni). Inne zorientowanie budowli również odzwierciedla użycie 260-dniowego kalendarza i wskazuje miejsca wschodu słońca 17 października i 24 lutego (oddzielonych od siebie o 130 dni, czyli połowę cyklu). Mniej popularne było zorientowanie budowli na dni przesileń (letniego i zimowego) lub ćwiartki roku, przypadające jeden lub dwa dni po lub przed równonocą wiosenną i jesienną. Uczeni podkreślają jednak, że w okresie klasycznym zorientowanie niektórych budowli najwyraźniej straciło swą popularność.

Budowla w La Carmelita służąca obserwacji zachodu słońca w dniach 30 kwietnia
i 13 sierpnia (źródło ilustracji: publikacja w Science Advances)

Dla Majów i innych kultur Mezoameryki liczby 20 i 13 były związane z częściami ciała człowieka (20 - liczba palców u rąk i nóg), bóstwami i poziomami nieba (13). Chociaż nowe dane nie są wystarczające, aby z całkowitą pewnością ustalić pochodzenie 260-dniowego kalendarza, to prowadzą do poparcia teorii łączącej numerologię z planowaniem określonych rytuałów. Platforma w San Lorenzo sugeruje, że 260-dniowy kalendarz był już znany przed 1100 r. p.n.e. Uzyskane wyniki prac są zgodne z hipotezą, że początki systemu kalendarzowego stosowanego w Mezoameryce i astronomiczne zorientowane budowli są związane z regionem Olmeków i przylegającymi do niego obszarami.