Wyjątkowy depozyt ofiarny złożony w Yaxnohcah podczas poświęcenia boiska do gry w piłkę

Oryginalny artykuł: Traces of hallucinogenic plants and chile peppers found at Maya ball court suggest rituals took place there

W Yaxnohcah, mieście Majów w meksykańskim stanie Campeche, archeolodzy z USA, Meksyku i Kanady odkryli w kompleksie Helena depozyt ofiarny, w którym znaleziono rośliny zidentyfikowane jako Ipomea corymbosa (w języku Majów z Jukatanu nazywana xtabentun), papryczki chili (ich w języku Majów z Jukatanu i Majów Tzetzal), Hampea trilobata (jool w języku Majów z Jukatanu) i Oxandra lanceolata (znana jako chilcahuite w południowym Meksyku). Wykopaliska w grupie architektonicznej Helena w Yaxnohcah były prowadzone w latach 2016-2022. Jest to platforma o wysokości jednego metra, mająca 68 m długości na linii wschód-zachód i 147 m długości na linii północ-południe. W okresie preklasycznym wznosiły się tam budowle mieszkalne. W latach 400 p.n.e.-200 n.e. platforma została przebudowana i wzniesiono tam boisko do gry w piłkę. Zdaniem uczonych, depozyt złożony pod posadzką platformy był związany z jej renowacją w późnym okresie preklasycznym, gdy zmieniła ona swój charakter z domowego na ceremonialny, miał przebłagać bogów i zapewnić ich błogosławieństwo.

Mapka przedstawiająca miasto Yaxnohcah z zaznaczonym kompleksem Helena
(źródło ilustracji: czasopismo PLOS ONE)

Badacze pobrali próbki gleby i wykorzystali analizy środowiskowego DNA w celu zidentyfikowania gatunków roślin. Jak podaje David Lentz (z University of Cincinnati, USA), okazało się, że wszystkie cztery wspominane powyżej rośliny wyróżniają się nie tylko właściwościami leczniczymi, ale miały też powiązania religijne, gdyż były używane przez Majów podczas rytuałów. Uwagę uczonych szczególnie wzbudziły pozostałości xtabentun, rośliny o silnych właściwościach halucynogennych, która do dziś jest używana przez potomków Majów podczas rytuałów. Papryczka chili znana była u Majów od co najmniej 1100 r. p.n.e. Jej nasiona i owoce są wykorzystywane przez Majów jako środek leczniczy o imponującym działaniu na wiele chorób. Hampea trilobata jest stosowana do leczenia ukąszeń węży i użądleń skorpiona, a Oxandra lanceolata ma właściwości znieczulające i rozszerzające naczynia. 

Ipomoea corymbosa przedstawiona w Edwards Botanical Register
(źródło ilustracji: czasopismo PLOS ONE)

Przeprowadzone analizy oferują istotny wgląd w znaczenie tego konkretnego zestawu roślin. Dawni Majowie byli głęboko religijni, a ich interakcje z bóstwami związane były z niemal każdym aspektem ich życia. Wierzyli, że świat został stworzony przez bogów i ludzie musieli brać czynny udział w rytuałach, aby utrzymać kosmiczną równowagę, gdyż w przeciwnym wypadku doprowadziłoby to do chorób, suszy lub konfliktów społecznych. Bogowie musieli być zadowoleni, co wymagało regularnego odprawiania różnych ceremonii o charakterze religijnym.