W Moral-Reforma odkryto około dwudziestu pochówków

Oryginalny artykuł: Descubren una veintena de entierros ofrendados a un templo-pirámide del sitio maya Moral-Reforma

Na terenie Moral-Reforma, miasta Majów w meksykańskim stanie Tabasco, archeolodzy z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) odkryli w Budowli 18 około dwudziestu ludzkich pochówków, co wskazywałoby na jakiś związek tej konstrukcji ze śmiercią lub bóstwami świata podziemnego. W kilku przypadkach ślady na czaszkach świadczą o dekapitacji. Budowla 18 wznosi się po wschodniej stronie placu dawnego miasta. Jest to piramida schodkowa, na szczycie której zachowały się pozostałości świątyni. Prowadzące na szczyt schody znajdują się po stronie południowej.

Budowla 18 w Moral-Reforma (fot. Projekt Moral-Reforma, INAH)

Jak podaje kierujący pracami Francisco Apolinar Cuevas Reyes, konteksty grzebalne pochodzą z dwóch okresów i są związane z poświęceniem dwóch etapów konstrukcyjnych Budowli 18. W obu przypadkach czaszki należą w większości do młodych mężczyzn. Jedna grupa pochówków pochodzi z późnego okresu klasycznego (lata 600-900), kiedy Moral-Reforma, położona nad brzegiem rzeki San Pedro Mártir, odgrywała znaczącą rolę w tym regionie jako enklawa kontrolująca żeglugę, wymianę kulturową i handel między miastami Majów w gwatemalskim Petén a ośrodkami na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej. Szczątki kostne z tego okresu znaleziono na głębokości od 35 do 57 centymetrów. W sumie odzyskano 13 pochówków z ludzkimi czaszkami, fragmentami szczęk oraz kośćmi kończyn dolnych i górnych. Spośród nich w przypadku ośmiu osób zauważono, że zostały one ścięte, a część ich ciał rozczłonkowana i umieszczona oddzielnie. 

Pochówki odkryte w Budowli 18 w Moral-Reforma (fot. Projekt Moral-Reforma, INAH)

Druga grupa pochówków może pochodzić sprzed niemal 2000 lat, na co wskazywałoby rozmieszczenie ciał i rodzaj złożonych darów, w tym paciorków z muszli i jadeitu, stanowiących niegdyś naszyjniki, pierścienie, ostrza, naczynia, perforowane muszle i kościane igły pochodzące z późnego okresu preklasycznego (lata 300 p.n.e. - 250 n.e.). Siedem takich pochówków, pojedynczych i zbiorowych, wykryto na głębokości od 60 do 87 cm i odpowiadają one szkieletom co najmniej 12 osób. Niektóre zostały ułożone w pozycji siedzącej lub bocznej, ale część szczątków została przeniesiona później podczas wtórnego pochówku.