Znaleziska na ziemiach Majów

Oryginalne artykuły: En Ek’ Balam, Yucatán, descubren antiguo chultún reutilizado como cámara funeraria, El INAH indaga en una gruta descubierta en el Tramo 5 sur del Tren Maya

W pewnym momencie historii dawny zbiornik na wodę (tak zwany chultún), znajdujący się na południowym krańcu Podwyższonego Placu Wschodniego na Akropolu w Ek' Balam, mieście Majów na Jukatanie, został ponownie wykorzystany jako przestrzeń grobowa, w której złożono szczątki dwóch osób. Zbiornik jest ograniczony niskim kamiennym murem i posiada małe schody z dwoma stopniami. Chultún ma kształt dzwonu o głębokości 2,98 metra, a jego średnica w dolnej części wynosi 2,10 metra. Samo wejście ma natomiast średnicę 54 cm.

Szczątki kostne złożone na dnie chultuna w Ek' Balam (fot. INAH)

Na dnie znajdował się mały cylindryczny kamień, przypominający ołtarz, na którym zachowały się fragmenty garnka. Podczas usuwania ziemi z wnętrza natrafiono na inny mały gliniany garnek i dwa kawałki obsydianu. Złożone szczątki kostne należały do dwóch osób. W przypadku pierwszej z nich odnaleziono kości niezwiązane ze sobą anatomicznie, zmieszane z wypełnieniem ziemnym, zidentyfikowane jako kość udowa i kość ramienna, a także część szczęki i inne fragmenty niemożliwe do rozpoznania ze względu na zły stan zachowania. Biorąc jednak pod uwagę wytrzymałość i rozmiar kości udowej, możliwe jest, że był to dorosły mężczyzna. Szczątki szkieletowe drugiej osoby były w lepszym stanie zachowania. Ułożono ją twarzą w dół, bezpośrednio na powierzchni podłogi komory i przykryto warstwą ziemi. Analiza wykazała, że należą one do dorosłej kobiety, która w momencie śmierci była w podeszłym wieku i miała 1,40 m wzrostu.

Nowo odkryta grota (fot. INAH) 

Natomiast na odcinku 5. trasy pociągu przez ziemie Majów, wewnątrz Korytarza Ekoarcheologicznego Paamul II, odkryto jaskinię ze śladami murów oporowych zbudowanych przez dawnych Majów, być może mających pełnić funkcję schronów lub ogrodzeń. Grota jest już zarejestrowana przez INAH i badana przez zespół specjalistów, którym kieruje Susana Echeverría Castillo.