Miasta Majów: Tulum (stan Quintana Roo, Meksyk)

Tulum wzniesiono na skale, tuż nad turkusowymi wodami Morza Karaibskiego, a jego budowle ciągnęły się wzdłuż wybrzeża na długości sześciu kilometrów. Tulum było najczęściej opisywane przez kronikarzy, gdyż tętniło jeszcze życiem, gdy przybyli do niego pierwsi Hiszpanie. W maju 1518 roku ekspedycja Juana de Grijalva dotarła do pobliskiej wyspy Cozumel, a po kilku dniach rozpoczęła badanie wybrzeża. Kronikarz wyprawy, Juan Díaz, jako pierwszy opisał Tulum, które wydało mu się tak wielkie, jak hiszpańska Sewilla. Miasto było wówczas gęsto zaludnione i odgrywało znaczącą rolę na Jukatanie na początku XVI wieku.


Tulum wzniesiono nad brzegiem Morza Karaibskiego

Pomimo iż Tulum tak bardzo zainteresowało pierwszych przybyszów z Europy, to wkrótce o nim zapomniano i dopiero w 1842 roku, dzięki Stephensowi i Catherwoodowi informacje o majańskim mieście dotarły do szerszego grona odbiorców. W 1916 roku ekspedycja naukowa z Carnegie Institute, pod kierunkiem Sylvanusa Morleya, rozpoczęła pierwsze badania, do których w 1937 roku przyłączyli się uczeni meksykańscy. Nazwa Tulum pochodzi z początków XX wieku, natomiast źródła kolonialne z XVI wieku określają miasto słowem Zama – Świt, brzask. Tulum było otoczone potężnym murem obronnym. Do miasta prowadziło pięć bram, a w narożnikach muru – po stronie północno-zachodniej i południowo-zachodniej – wznosiły się wieżyczki strażnicze.



Jedna z bram prowadzących do centrum miasta

Tulum było zamieszkane w latach 900-1521 i było wówczas bardzo ważnym portem handlowym. Zachowane do dziś budowle pochodzą z ostatniego okresu świetności miasta, czyli z lat 1200-1500, i zostały wzniesione w stylu wschodniego wybrzeża. Część miasta, którą możemy dziś podziwiać, stanowiła centrum ceremonialne i polityczne. Na terenach poza murami powstawały liczne domy mieszkalne, które uległy całkowitemu zniszczeniu ze względu na nietrwałość materiałów (drewno, liście palmowe), z jakich je wykonywano.



Charakterystyczną cechą budwoli wznoszonych
na wschodnim wybrzezu Jukatanu były nisze
z wizerunkami zstępującego boga kukurydzy
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Największą budowlą Tulum jest świątynia zwana Zamkiem. Wzniesiono ją, wykorzystując naturalne wzniesienie, na stoku nad Morzem Karaibskim, z fasadą skierowaną w stronę miasta. Górna świątynia ma trzy wejścia, oddzielone kolumnami w formie węży, których głowy opierają się na ziemi, podczas gdy zakończone grzechotkami ogony podtrzymują nadproża.



Świątynia zwana Zamkiem

Nad każdym wejściem znajdują się nisze. W środkowej pojawia się, typowa dla stylu wschodniego wybrzeża, postać zstępującego boga kukurydzy. Jego imieniem nazwano też inną świątynię położoną w pobliżu Zamku. W późniejszym okresie po obu stronach schodów wzniesiono dwa małe sanktuaria.



Świątynia Zstępującego Boga

Ten najważniejszy zakątek miasta, który obejmował budowle sakralne i przypuszczalnie rezydencje dostojników, otoczony jest kolejnym murem z trzema wejściami: dwoma od strony zachodniej i jednym od strony południowej. Wewnętrzne ściany muru były niegdyś ozdobione malowidłami.

Mur otaczający najważniejszą część miasta

Jedną z ciekawszych i najlepiej zachowanych budowli Tulum jest Świątynia Fresków, wewnątrz której zachowały się malowidła ścienne, przedstawiające bóstwa, splecione węże, kwiaty, owoce i kolby kukurydzy. Fasada świątyni ma cztery kolumny, tworzące pięć wejść.  Z zewnątrz zdobią świątynię stiukowe maszkarony i trzy nisze, jedna z postacią zstępującego boga, a dwie pozostałe z siedzącymi postaciami, które mają nakrycia głów ozdobione pióropuszami. Górną część budowli stanowi niewielka świątynia z ołtarzem.



Świątynia Fresków

Kolejnym sanktuarium jest, zbudowana na naturalnym wzniesieniu terenu i na okrągłej platformie, Świątynia Boga Wiatru, we wnętrzu której zachowały się pozostałości ołtarza i kamiennych rzeźb.



Świątynia Boga Wiatru

Jednak Tulum to nie tylko świątynie i małe ołtarze, na których ustawiano figurki bożków i kadzielnice. Na terenie miasta zachowało się dużo budowli, które zapewne były rezydencjami dostojników albo służyły jakimś funkcjom administracyjnym, co wydaje się prawdopodobne, skoro Tulum było ogromnym portem i handel decydował o randze miasta. Budowle pałacowe miały szerokie wejścia z kolumnami i obejmowały kilka pomieszczeń, wewnątrz których ustawiano kamienne ławy i małe sanktuaria. W niektórych domach archeolodzy odkryli groby rodzinne. Do najbardziej znanych należy Dom Halach Uinic – pałac z portykiem, kolumnami, trzema wewnętrznymi pomieszczeniami i sanktuarium. Fasadę ozdobiono stiukową postacią zstępującego boga.



Dom Halach Uinic

Inną budowlą tego typu jest Dom Kolumn, z szerokim wejściem i czterema kolumnami. Na skale wapiennej, nad studnią cenote powstał Dom Cenote, w którego wnętrzu ustawiono kamienne ławy.

Dom Kolumn

Kolejna rezydencja to Dom Chultuna, której nazwa wzięła się od kamiennego zbiornika chultun, służącego do przechowywania wody i znajdującego się w narożniku budowli. Nad wejściem widnieje stiukowa rzeźba zstępującego boga. Funkcję mieszkalną pełnił też Dom Północno-zachodni z portykiem i kolumnami.

Dom Chultuna

Zarówno w samym Tulum, jak i wzdłuż wybrzeża Morza Karaibskiego, wzniesiono niewielkie budowle.  Być może były to sanktuaria, jednak badacze przypuszczają, że stanowiły one specjalne znaczniki, odgrywające rolę podobną do naszych latarni morskich. Dzięki temu płynące z towarami łodzie mogły ominąć niebezpieczne miejsca, płycizny czy rafy koralowe, i szczęśliwie dobić do brzegu.

Jedna z budowli w Tulum, mogąca odgrywać rolę takiego specjalnego znacznika