Rabunek zabytków w Xultun

Oryginalny artykuł: Donna Yates. Xultun. Trafficking Cultures. 27.11.2012

Klasyczne majańskie stanowisko Xultun jest położone na wzniesieniu na zachód od rzeki Ixcan, 40 km na północny wschód od Tikal w Gwatemali. Stanowisko obejmuje serię budynków, placów i kilka boisk do rytualnej gry w piłkę. Największy budynek w Xultun to B-7 o podstawie prawie idealnie kwadratowej o boku 45 m i wysokości 24 m, z małym budynkiem na platformie szczytowej. Badania epigraficzne emblematu miasta sugerują, że w okresie klasycznym Xultun nazywało się Baax Witz, czyli Kwarcowa Góra.

Toponim Xultun - Baax Witz Ajaw  "Władca Kwarcowej Góry" na  naczyniu K8007 (fot. Justin Kerr)

Odkrycie Xultun

Stanowisko zostało odkryte w 1915 przez poszukiwacza drzew gumowych Aurelino Aguayo, który powiadomił archeologów i w 1920 Carnegie Institute zorganizowało pierwszą z trzech wypraw do tego miasta. Trwała ona 3 dni, podczas których archeolodzy Sylvanus Morley i Carl Cuthe odkryli i opisali stele 1-17. Oni również nazwali stanowisko Xultun, czyli "kamień końcowy", w nawiązaniu do daty zapisanej na steli 10. Niecały rok później Morley i jego zespół spędzili kolejny tydzień w Xultun. Podczas tej wizyty opisali i sfotografowali stele 18-22 (w następnych latach odnalezono tylko 3 nowe stele). Zespół Carnegie Institute odwiedził Xultun po raz ostatni w 1923 i archeologowie nie pojawili się na tym stanowisku aż do roku 1974 i 1975, kiedy Eric von Euw rozpoczął mapowanie tego terenu.

Sylvanus Morley - archeolog, epigrafik, majanista - ok. 1912 (fot. Wikipedia)

Rabunek zabytków w latach 1970-ych

Podobnie jak prawie wszystkie stanowiska majańskie w prowincji Petén, w latach 1960-ych i 70-ych Xultun zostało obrabowane z wielu zabytków, które trafiły na międzynarodowy rynek majańskiej ceramiki i rzeźby. Von Euw wspominał:

Na początku lat siedemdziesiątych zostały zrabowane stele 3 i 12, pod koniec 1974 zniknęła stela 10. W trakcie mojej pierwszej wizyty na tym stanowisku wykonane zostały duże wykopy w budynkach A-S, A-7, A-9 i kilku mniejszych. (Złodzieje byli tam, gdy przybyliśmy, ale odjechali 4 dni później, gdy stało się jasne, że planujemy dłuższy pobyt.) Rok później budynki A-I, A-2, A-3, A-5 (ponownie) i wiele innych zostały przekopane ... Xultun zostało brutalnie obrabowane: wykonano ponad 50 nielegalnych wykopów, gdzie wielu ludzi przez wiele tygodni usunęło wiele ton kamieni.

Na temat zrabowanych steli udało się ustalić:

• Stela 3: znaleziona i opisana przez zespół Carnegie Institute w 1920 i sfotografowana podczas ich drugiej wyprawy do Xultun. Część przednia leżała na ziemi, część tylna stała na swoim miejscu przed budynkiem. Rzeźbiony część przednia została zrabowana w 1974. Aktualna lokalizacja nieznana.
• Stela 4: nie została zrabowana w latach 70-ych, ale pod koniec 1974 budynek A-3 został ograbiony i większość rzeźb została pogrzebana pod kamieniami wydobytymi przez rabusiów przy kopaniu tuneli.
• Stela 10: opisana przez zespół Carnegie Institute w 1920 i sfotografowana podczas ich drugiej wyprawy do Xultun. Sylvanus Morley nadał stanowisku nazwę Xultun zainspirowany datą z tej steli. Była widziana na stanowisku leżąca na ziemi jeszcze w 1974, ale w lutym 1975 już jej tam nie było. Aktualna lokalizacja nieznana.
• Stela 12: znaleziona i opisana przez zespół Carnegie Institute w 1920 i sfotografowana podczas ich drugiej wyprawy do Xultun. Została skradziona przed rokiem 1974 i podobno pocięta około 3 lata wcześniej. Aktualna lokalizacja nieznana.

Przedmioty z Xultun

Według Zendera i Skidmore'a:

Hurtowy rabunek przedmiotów z depozytów i pochówków w Xultun plus stosunkowo skromne prace archeologiczne na tym stanowisku oznaczają, że duża część naszej wiedzy historycznej o Xultun pochodzi z przedmiotów zrabowanych.

Obejmują one polichromowane naczynia ceramiczne, które noszą glif-emblemat Xultun i/lub nazwiska osób związanych z tym stanowiskiem. W Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie znajduje się płaskie naczynie (numer 1988: 1264). Odnotowano, że przedmiot ten został włączony do kolekcji między 1974 a 1981 i że pochodzi z rejonu Xultun. Innym przykładem naczynia o nieznanym pochodzeniu, które prawdopodobnie pochodzi z Xultun jest naczynie K8007 z bazy danych majańskich naczyń Justina Kerra. Naczynie jest cylindryczne, dekorowane antropomorficznymi świetlikami i nosi glif-emblemat Xultun. Zostało skonfiskowane miejscowemu złodziejowi i obecnie znajduje się w Muzeum Morleya w Tikal w Gwatemali.

Najnowsze prace archeologiczne w Xultun

W 2008 zespół archeologów pod kierownictwem Williama Saturno z Uniwersytetu w Bostonie rozpoczął systematyczne wykopaliska w Xultun. W 2010 zostały odkryte mocno zerodowane malowidła, odsłonięte przez rabusiów, na zachodniej ścianie budynku 10K-2. Odsłonięcie malowidła przez rabusiów naraziło je na działanie deszczu, a część malowidła została przez nich zniszczona w trakcie kopania tunelu. Zachowało się jednak wiele inskrypcji dotyczących astronomii oraz sceny figuralne.

--------------------
Czytaj także: Koniec świata odwołany - Kaligraficzne zero - Kontrowersje wokół systemu dwudziestkowego
--------------------