Przed Kolumbem: Fotogaleria: Jaguary w sztuce Mezoameryki

Jaguar, największy z drapieżnych kotów żyjących na ziemiach Ameryki Środkowej, odgrywał szczególną rolę we wierzeniach dawnych mieszkańców Mezoameryki. Byli oni przekonani, że kiedy o zachodzie słońce – uosabiane przez boga słońca K’inich Ajaw – kryje się za horyzontem, zmienia się w boga Jaguara Świata Podziemnego, który wyrusza w niebezpieczną wędrówkę po mrocznej krainie, gdzie musi pokonać złe moce ciemności, aby po odniesieniu zwycięstwa, na nowo wyłonić się z mrocznych czeluści i zabłysnąć o świcie. Niektórzy uczeni uważają, że skóra jaguara mogła przypominać nocne niebo, które zasłane połyskującymi gwiazdami przywodziło na myśl cętki na lśniącej skórze jaguara. Skoro otaczano to zwierzę wielkim szacunkiem, zatem nic dziwnego, że wizerunki jaguara tak często pojawiają się w sztuce Mezoameryki. Spotykamy je na reliefach zdobiących mury budowli, stelach i ołtarzach. Niekiedy zachowały się tylko ogromne wyrzeźbione w kamieniu łby jaguarów. Nie zabrakło też przedstawień jaguara na malowidłach, zwłaszcza w potężnym Teotihuacán.

Kliknij na zdjęcie aby powiększyć / Click to enlarge

Rzeźba Majów z wizerunkiem jaguara
(wystawa czasowa w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Kamienna rzeźba przedstawiająca jaguara, pochodząca z rejonu stanu Oaxaca

(Museo de las Culturas de Oaxaca “Santo Domingo”, miasto Oaxaca, Meksyk)

Aztecka rzeźba z wizerunkiem jaguara
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Kamienne rzeźba przedstawiająca jaguara, pochodząca z rejonu Guerrero
(Museo de las piezas prehispánicas “Rufino Tamayo”, miasto Oaxaca, Meksyk)

Kamienna rzeźba przedstawiająca jaguara, pochodząca z rejonu Puebli
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Aztecka rzeźba przedstawiająca jaguara
(narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Rzeźba przedstawiająca jaguara, pochodząca z Xochicalco
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Dwie rzeźby przedstawiające jaguary, pochodzące z Xochicalco
(Muzeum w Xochicalco, stan Morelos, Meksyk))

Relief przedstawiający jaguara, pochodzący z Xochicalco
(Muzeum w Xochicalco, stan Morelos, Meksyk)

Bazaltowa rzeźba z Los Idolos (stan Veracruz, Meksyk)

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Olmecka rzeźba z San Lorenzo Tenochtitlan

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Rzeźba z okresu klasycznego, pochodząca z ziem stanu Veracruz (Meksyk)

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Rzeźba z Nopiloa (stan Veracruz, Meksyk)
(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Aztecka rzeźba przedstawiająca jaguara

(Muzeum Anahuacalli, Meksyk)

Fragment reliefu z wizerunkiem jaguara, pochodzący z Teotihuacan

(Muzeum Anahuacalli, Meksyk)

Aztecka rzeźba przedstawiająca jaguara w postaci antropomorficznej
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Aztecki panel z wizerunkiem jaguara
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Majański panel z wizerunkiem jaguara, pochodzący z Chichen Itza

(Muzeum Majów w Cancún, Meksyk)

Kamienne głowy jaguarów zdobiące fryz jednej ze świątyń azteckich
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meskyk)

Reliefy zdobiące Świątynię Czterech Królów w Balamkú (Campeche, Meksyk) (in situ)

Fragment fryzu na Świątyni Wojowników w Chichén Itzá (Jukatan, Meksyk) (in situ)

Jaguar trzymający ludzkie serce - relief na Platformie Jaguarów w Chichén Itzá (Jukatan, Meksyk)

(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Fryz ze Świątyni Jaguarów w Chichén Itzá (Jukatan, Meksyk) (in situ)

Wizerunek jednego z dwóch tańczących jaguarów na platformie Budowli 25 w Copán (Honduras) (in situ). Platforma ta mogła służyć przedstawieniom i tańcom

Wizerunek jaguara z reliefu zdobiącego Piramidę B w mieście Tolteków – Tula

(stan Hidalgo, Meksyk) (in situ)

Rzeźba Zapoteków przedstawiająca jaguary

(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Rzeźba (tzw. Zoomorfo G) z Quiriguá, wzniesiona po 785 r. w formie wielkiego jaguara (in situ).

Z jego rozwartej paszczy wyłania się głowa władcy K’ahk’ Tiliw Chan Chahk

Jaguar na Steli 1 z La Amelia (Gwatemala)

(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Kamienna rzeźba przedstawiająca jaguara, Chichén Itzá (Jukatan, Meksyk)

(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Olmeckie rzeźby z El Azuzul

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Olmecka rzeźba z Los Soldados (stan Veracruz)

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Trzy rzeźby azteckie, przedstawiające jaguary

(Muzeum Anahuacalli, Meksyk)

Rzeźba z El Zapotal (kultura Rio Blanco Papaloapan)

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Rzeźba pochodząca z Xochicalco (stan Morelos, Meksyk)

(Muzeum w Xochicalco)

Rzeźba z El Zapotal, przedstawiająca mężczyznę z jaguarem

(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Rzeźby Majów przedstawiające głowy jaguarów:

po lewej: rzeźba znaleziona na terenie stanu Chiapas

(Muzeum Archeologiczne w Comitán, Chiapas, Meksyk);

po prawej: rzeźba z Toniná (Chiapas, Meksyk)

(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Kamienne głowy jaguarów:

po lewej: aztecka rzeźba jaguara znaleziona w Templo Mayor w Tenochtitlán

(Muzeum Templo Mayor w mieście Meksyk)

po prawej: rzeźbiony łeb jaguara z Teotihuacán

(Muzeum na terenie Teotihuacán)

Po lewej: łeb jaguara znaleziony na terenie stanu Tabasco (Meksyk)

(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk);

po prawej: rzeźba pochodząca z Południowego Wybrzeża Gwatemali

(Muzeum Popol Vuh w mieście Gwatemala)

Dwie rzeźby pochodzące z Xochicalco (stan Morelos, Meksyk)

(Muzeum w Xochicalco)

Dwie rzeźby azteckie

(Muzeum Anahuacalli, Meksyk)

Malowidło (in situ) przedstawiające jaguara lub pumę na jednej z budowli
wznoszących się wzdłuż Alei Zmarłych w Teotihuacán

Jaguar na Muralu 3 (in situ) w dzielnicy Tetitla w Teotihuacán.
Ten kompleks budowli był prawdopodobnie zamieszkiwany przez rzemieślników

Na Dziedzińcu Jaguarów (Patio de Jaguares) w Teotihuacán, w pałacu zamieszkiwanym niegdyś przez kapłanów lub elitę rządzącą, ściany pokryto malowidłami przedstawiającymi jaguary z muszlami morskimi na grzbiecie i na ogonie, grające na muszli ślimaka, z której wydobywa się woluta symbolizująca w mezoamerykańskiej ikonografii mowę, śpiew lub po prostu dźwięk (in situ)

Kroczące jaguary na malowidle na Białym Dziedzińcu (Patio Blanco)
w dzielnicy Atetelco w Teotihuacán (in situ)

Jaguar na malowidle na Białym Dziedzińcu (Patio Blanco)
w dzielnicy Atetelco w Teotihuacán (in situ)

Jaguar z cielskiem owiniętym siecią na malowidle na Białym Dziedzińcu (Patio Blanco)
w dzielnicy Atetelco w Teotihuacán (in situ)

Jaguary były władcami dżungli i mistrzami w ukrywaniu się. Samo określenie bahlam („jaguar”) stanowi połączenie rdzenia czasownika bal („ukrywać się”) i sufiksu –am, a oznacza dosłownie „ten, który się ukrywa”. Upolowanie jaguara nie było zatem łatwym zadaniem i dlatego skóry jaguara były bardzo cenne i symbolizowały dostatek. Pokrywano nimi trony, choć i same trony przybierały formę jaguara, niekiedy dwugłowego. W skóry jaguara oprawiano też majańskie kodeksy. W oczach mieszkańców Mezoameryki dzikość i drapieżność jaguara wiązały się ściśle z walką. Dlatego też władcy i wojownicy, wyruszając na pole bitwy, często zakładali hełmy w formie łbów jaguarów, a tarcze ozdabiali wizerunkiem boga Jaguara Świata Podziemnego. Bardzo typowe dla elity rządzącej były też stroje z wyprawionych skór jaguara, szczególnie spódniczki.

Tron w formie jaguara pochodzący z ziem Tarasków
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Tron Majów w formie jaguara, pochodzący z Chichen Itza
(El Gran Museo del Mundo Maya, Mérida, Meksyk)

Olmecki tron w formie jaguara, pochodzący z Piedra Labrada
(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Panel owalny z Palenque (in situ) przedstawia króla K’inich Janahb Pakal,
siedzącego na tronie w formie dwugłowego jaguara

Na Panelu z Pałacu w Palenque, pochodzącym z czasów władcy K’inich K’an Joy Chitam II,
widzimy jego ojca, K’inich Janahb Pakal na tronie ozdobionym wizerunkiem jaguara.
(Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Na Steli 20 z Tikal przedstawiono królewski tron ozdobiony wizerunkiem jaguara
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Nadproże 26 z Yaxchilán przedstawiające króla Itzamnaaj Bahlam III
przyjmującego od swej żony, Ix K’abal Xook, hełm w formie głowy jaguara
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Pochodząca z Gwatemali figurka Majów przedstawiająca wojownika w kasku w formie łba jaguara
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

W Bonampak, w Budowli 1, Komnacie 2 przedstawiono króla Yajaw Chan Muwaan II podczas walki. Odziany jest w strój i obuwie z wyprawionej skóry jaguara, a jego głowę wieńczy nakrycie z łba jaguara.
(Kopia malowideł w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Dwie postacie: jedna odziana w pełen strój ze skóry jaguara (po prawej),

a druga w spódniczkę (po lewej), na malowidle z Budowli A w Cacaxtla (Meksyk)
(Replika w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Człowiek-Jaguar na malowidle ściennym z Budowli A w Cacaxtla (Meksyk)
(Replika w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Znacznik Motmot z Copán przedstawia króla K’inich Yax K’uk’ Mo’ i jego syna-następcę tronu, K’inich „Popol Hol”, odzianych w spódniczki ze skóry jaguara
(Replika w Muzeum Rzeźby w Copán, Honduras)

Wizerunki jaguarów zachowały się też na drobnych przedmiotach, wymalowane na talerzach i wazach ceramicznych, w kodeksach, jako elementy zdobiące naczynia, instrumenty muzyczne, a nawet klejnoty.

Dwie figurki przedstawiające jaguara (Południowe Wybrzeże Gwatemali)

(Muzeum Popol Vuh w mieście Gwatemala)

Po lewej: Kamienne naczynie z jaguarem, służące do ofiar,

przypuszczalnie również ofiar z krwi, pochodzące z Płaskowyżu Gwatemali

(Muzeum Popol Vuh w mieście Gwatemala)

Po prawej: Naczynie Majów ozdobione wizerunkiem jaguara

(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Naczynie Azteków w formie jaguara
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Figurka Majów przedstawiająca dwugłowego jaguara

El Gran Museo del Mundo Maya, Mérida, Meksyk)

Naczynie Majów w formie jaguara
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Instrumenty muzyczne ozdobione wizerunkami jaguarów: gwizdek (Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk) i dwa flety (Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk
i El Gran Museo del Mundo Maya de Mérida, Meksyk)

Złoty naszyjnik z wizerunkami jaguarów z Iximché (Gwatemala)
(Replika w małym muzeum na terenie Iximché)

Trzy figurki ceramiczne przedstawiające jaguary, pochodzące z ziem stanu Veracruz
(Muzeum Antropologii w Xalapa, Meksyk)

Jaguary na malowanych talerzach Majów
(Muzeum Ameryki w Madrycie)

Jaguary na malowanych naczyniach Majów:

po lewej: talerz z Uaxactún (magazyn ceramiki w Uaxactún)

po prawej: waza z Muzeum Popol Vuh w mieście Gwatemala

Wizerunek jaguara na stronie 8 Kodeksu Drezdeńskiego

Majańscy władcy w dniu objęcia tronu przyjmowali nowe, królewskie imiona. Bardzo często imiona te nawiązywały do imion bóstw, ale i tutaj spotykamy nazwy zwierząt, zwłaszcza tych budzących strach, choć jednocześnie darzonych wielkim szacunkiem. Nie mogło zatem zabraknąć drapieżnych kotów: jaguara (bahlam) czy margaja (hix).

Jaguar pojawia się w imionach władców Palenque:
Po lewej: K’uk’ Bahlam (oba glify k’uk’ i bahlam są połączone w jeden, a z glifu oznaczającego jaguara widoczne jest tylko ucho z charakterystycznymi cętkami)

Panel 96 Glifów (Muzeum Alberto Ruz Lhullier w Palenque)
Po prawej: K’inich Kaan Bahlam (glify kaan i bahlam są połączone w jeden)

Balustrada ze Świątyni Liściastego Krzyża w Palenque (Muzeum Alberto Ruz Lhullier w Palenque)

Glify imion władców Yaxchilán:
Itzamnaaj Bahlam (po lewej) – Nadproże 46 (in situ)
Yaxuun Bahlam (po prawej) – Stela 9 (Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Wyrzeźbiony glif Unen Bahlam na Steli 31 z Tikal,
wzniesionej przez władcę Sihyaj Chan K'awiil II
(Replika w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Niektórzy władcy Copán też nosili imiona związane z jaguarami. Na Ołtarzu Q z Copán
królowie Bahlam Nehn (po lewej) i K’altuun Hix (po prawej)
siedzą na glifach podających ich królewskie imiona
(Muzeum Rzeźby w Copán, Honduras)

Nazwy drapieżnych kotów, zarówno jaguara bahlam, jak i margaja hix spotykamy także wśród toponimów.

K’uhul ek’ bahlam ajaw - "boski władca Ek' Bahlam",
gdzie nazwa miasta Ek' Bahlam może być tłumaczona jako "czarny jaguar" lub "gwiazda jaguar"
(Toniná, stan Chiapas, Meksyk)

Miejscowość Hix Witz ("Wzgórze margaja") podawana jako
miejsce pochodzenia pani Ix Hix Witz Ajaw wspominanej na Nadprożu 42 z Yaxchilán
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Wizerunki jaguarów jako zwierząt związanych ze światem podziemnym bardzo często zdobiły urny, umieszczane w grobowcach oraz kadzielnice.