Miasta Majów: Uxmal (stan Jukatan, Meksyk)

O Uxmal wspominano już w XVI wieku w Relaciones geográficas, przesyłanych Filipowi II, królowi Hiszpanii. Od roku 1588 roku pracował tam hiszpański misjonarz Antonio de Ciudad Real, który dostarczył wielu szczegółowych informacji na temat miasta. Niewiele później, w pierwszej połowie XVII wieku odwiedził Uxmal kolejny zakonnik – Diego López de Cogolludo. W ciągu trzystu lat panowania Hiszpanów kronikarze, a później historycy, często opisywali budowle Uxmal i to oni nadali im obecne nazwy. W XIX wieku trafili na teren ruin wielcy podróżnicy: hrabia Waldeck, Stephens wraz z Catherwoodem, a także Thompson i Charnay. O mieście tym opowiadały nie tylko źródła kolonialne, ale i księgi Chilam Balam – kroniki spisane przez Indian alfabetem łacińskim i przedstawiające dzieje majańskich miast na Jukatanie w latach poprzedzających hiszpańską konkwistę.

Pierwsze znaczące prace archeologiczne podjęto w Uxmal w 1941 roku. Dzięki nim wiemy, że ślady osadnictwa na tym terenie sięgają okresu preklasycznego. Jednak dopiero w okresie klasycznym Uxmal zaczęło przekształcać się w miasto, które z biegiem lat stało się najwspanialszym przykładem stylu architektonicznego puuc. W późnym okresie klasycznym (600–900)  było już jednym z największych miast na Jukatanie i jednocześnie znaczącym ośrodkiem polityczno-gospodarczym.

 

Panorama Uxmal

Nad miastem góruje Piramida Wróżbity, wznosząca się na wysokość 35 metrów. Archeolodzy wyróżnili tu aż pięć etapów konstrukcyjnych, które miały miejsce w okresie od VIII do XI wieku. Początkowo była to tylko budowla o charakterze pałacowym, nad którą z czasem wzniesiono podstawę piramidalną i Świątynię II. W kolejnych etapach świątynię tę przykryto, a nad nią powstała Świątynia III. Niestety żadnej z nich nie możemy zobaczyć z zewnątrz. Później zbudowano Świątynię IV z fasadą zoomorficzną i schodami zdobionymi 24 maskami bóstw (12 po każdej stronie). W ostatniej fazie budowy wzniesiono świątynię w najwyższej części piramidy. Piramida ta jest dość nietypowa, gdyż jej podstawa ma kształt elipsy. Na szczyt prowadzą wąskie i bardzo strome schody.



Piramida Wróżbity

Do wschodniego boku Piramidy Wróżbity przylega bezpośrednio tzw. Czworokąt Ptaków, który nazwę swą wziął od kamiennych wizerunków ptaków zdobiących fasadę budowli. Tworzą go budowle pałacowe otaczające wewnętrzny dziedziniec od strony południowej, północnej i zachodniej. Każda z nich ma kilka pomieszczeń.



Czworokąt Ptaków - fragment fasady ozdobionej kamiennymi wizerunkami ptaków

W centrum dziedzińca wznosi się ołtarz i kamienny monolit. Czworokąt Ptaków był wielokrotnie przebudowywany w latach 550-1100.



Czworokąt Ptaków - dziedziniec

Tuż obok mamy tzw. Czworokąt Mniszek. Należy pamiętać, że nazwy nadawali poszczególnym budynkom hiszpańscy misjonarze albo pierwsi podróżnicy i najczęściej nie mają one nic wspólnego z ich faktycznym przeznaczeniem.

Czworokąt Mniszek

Czworokąt Mniszek – pochodzący przypuszczalnie z 900 roku – to wielki dziedziniec w formie trapezu, położony na sztucznej platformie i otoczony ze wszystkich stron budowlami, które zostały wzniesione na różnych poziomach i charakteryzują się odmienną ornamentyką. Znajdują się tu w sumie aż 74 komnaty. Górne fasady budowli są zdobione bogatym fryzem, na którym można wyróżnić postacie ludzkie, węże, maski bogów i kamienne mozaiki.



Czworokąt Mniszek - fragment fasady budowli zachodniej

Czworokąt Mniszek - fragment fasady budowli wschodniej

Budowla północna wznosi się na najwyższej platformie i ma aż jedenaście wejść. U jej stóp mamy budynek, który służył zapewne rodzinie władcy do przyglądania się ceremoniom odbywającym się na dziedzińcu.

Czworokąt Mniszek - budowla północna

Nieco dalej rozciąga się teren boiska do rytualnej gry w piłkę. Boisko ma 34 metry długości i 10 metrów szerokości. Po jego obu stronach umieszczono kamienne pierścienie.

Boisko do gry w piłkę w Uxmal

W kolejnej części miasta, na wielkiej platformie, wzniesiono Dom Żółwi i Pałac Gubernatora. Dom Żółwi to budowla o podstawie prostokątnej, o długości 29 metrów. Trzy centralne pomieszczenia zostały ze sobą połączone, a dwa osobne znajdują się po stronie wschodniej i zachodniej. Fasadę ozdobiono małymi kolumienkami i kamiennymi żółwiami.



Dom Żółwi

Pałac Gubernatora natomiast to prawdziwie mistrzowskie dzieło majańskiej architektury. Wznosi się na platformie wysokości dwunastu metrów. Przed schodami ustawiono tron w formie dwugłowego jaguara. Sam pałac ma 100 metrów długości, 12 metrów szerokości i 9 metrów wysokości. Budynek tworzą trzy części, w których znajdują się łącznie 24 pomieszczenia.

 

Pałac Gubernatora

Pałac jest szczególnie pięknie i bogato ozdobiony. Jego fasada pokryta jest kamienną mozaiką, w której wyróżniają się maski bóstw. Pojawiają się też glify planety Wenus i jak można sądzić, nie zostały one umieszczone tu przypadkowo. Otóż oś symetrii Pałacu wskazuje dokładnie najwyższą pozycję na horyzoncie planety Wenus jako Gwiazdy Porannej.


Fragment fasady Pałacu Gubernatora

Te najważniejsze budowle Uxmal: Pałac Gubernatora, boisko do gry w piłkę i Czworokąt Mniszek zostały wzniesione w latach 890–915, za panowania władcy, którego nazywamy Chahk Ajaw. Na tyłach Pałacu Gubernatora wznosi się Wielka Piramida ze Świątynią Papug na szczycie.

Wielka Piramida

Wielka Piramida ma wysokość około 30 metrów i przypuszczalnie stanowi jedną z najstarszych budowli w Uxmal, być może z połowy VII wieku.

Wyrzeźbiony w kamieniu wizerunek papugi, dzięki któremu budowla na szczycie
Wielkiej Piramidy została nazwana Świątynią Papug

Tuż obok mamy ciekawą budowlę nazwaną Gołębnikiem, z ażurowym zwieńczeniem dachu i dziewięcioma bramami ze sklepieniem łukowym, które prawdopodobnie prowadziły do położonego na platformie kolejnego pałacu lub ważnego budynku o charakterze administracyjnym.


Budowla zwana Gołębnikiem

Jedna z bram Gołębnika

W niektórych komnatach w Uxmal zachowały się malowane płyty przykrywające sklepienia pomieszczeń i upamiętniające ich uroczyste poświęcenie.

Płyta pochodząca z jednej z komnat
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Centrum cywilno-administracyjne Uxmal było otoczone niegdyś murem obronnym, za którym wzniesiono budowle mieszkalne. Poza tym, w mieście zbudowano rozległy system hydrauliczny umożliwiający zaopatrzenie ludności w wodę. Do dziś zachowały się kamienne zbiorniki chultun i depozyty wody zwane aguada, które połączono siecią kanałów.