Chili w Mezoameryce

W dniach 27-31 maja bieżącego roku zorganizowano w Culhuacán (Meksyk) trzeci już „Festiwal Chili” To dobra okazja, aby przekonać się, co badacze kultur prekolumbijskich i dawni kronikarze przekazują nam na temat papryki chili, która wraz z kukurydzą, fasolą, amarantem, szałwią hiszpańską, dynią i opuncją jest obecna na stołach Meksyku jako przyprawa i składnik nadający smak potrawom. Chili pochodzi z Ameryki i występowało jedynie w Meksyku i w rejonie Andów. Pierwsze nasiona uprawne datowane są na około 7000 lat i zostały znalezione w jaskini Coxcatlán (Dolina Tehuacán, stan Puebla, Meksyk). Z kolei archeolog Rosa María Reina i biolog Lauro González Quintero, badacze Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) natrafili w Cuautitlán na spichrz z nasionami chili, pochodzący sprzed 2950 lat. Pozostałości chili znaleziono też w Ekwadorze (sprzed 6000 lat) i w Peru (sprzed 3800 lat). Na ziemiach Majów chili pojawiło się prawdopodobnie około 1700 roku p.n.e. lub nawet wcześniej. Jednak, jak zapewnia Ana María Velasco Lozano, specjalistka z  INAH, spożywane obecnie Capsicum annuum pochodzi z regionu Amazonii i właśnie stamtąd rozprzestrzeniło się na inne tereny dzięki ptakom, które rozrzucały nasiona.

Różne odmiany chili (od lewej do prawej): morita, cascabel, guajillo,

pasilla, serrano, jalapeño, chipotle i de árbol

(fot. Michael Calderwood / Raíces)

Tortury w Wata Wata (Boliwia)

Oryginalny artykuł: Gruesome evidence of political torture found on Precolumbian skulls

Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych na terenie stanowiska archeologicznego Wata Wata (region Kallawaya, Boliwia) natrafiono na trzy ludzkie czaszki ze śladami uderzeń i odarcia ze skóry. Czaszki, datowane na lata 200-800 n.e. wskazują, że głowy ofiar zostały odcięte. Co prawda w sztuce prekolumbijskiej z terenów Andów Centralnych zachowały się liczne sceny - na kamiennych rzeźbach lub ceramice pochodzącej z ośrodków ceremonialnych - ukazujące bóstwa z toporem w jednej ręce i ściętą głową w drugiej, to jednak do tej pory uczeni uważali je raczej za przedstawienia bardziej symboliczne aniżeli dosłowne, gdyż nie napotkano na zbyt wiele fizycznych dowodów tego typu przemocy.

Bioarcheolog Sara Becker z University of California w Riverside i archeolog Sonia Alconini z University of Texas w San Antonio opisały nowe odkrycie w artykule opublikowanym w Latin American Antiquity. Wykonana przez Becker analiza osteologiczna czaszek wykazała, że należały one do osób dorosłych, jednego mężczyzny i dwóch kobiet. Wszystkie czaszki wskazywały na przeprowadzoną w dzieciństwie modyfikację, a w momencie śmierci osoby stały się ofiarami przemocy, o czym świadczą ślady uderzeń toporem, nacięć, skrobania kości i pęknięcia czaszek. Każda z nich opowiada własną, makabryczną historię.

Ślady nacięć wokół orbity oka (for. Sara Becker)

Fotogaleria: Ceramika Huasteków

Huastekowie zamieszkiwali północne ziemie obecnego stanu Veracruz oraz częściowo stanów: Tamaulipas, San Luís Potosí i Hidalgo. Chociaż pierwsze wioski w tym rejonie zaczęły pojawiać się już około 1500 r. p.n.e., to jednak prawdziwy rozwój kultury Huasteków nastąpił dopiero w okresie klasycznym, około IV w. n.e., osiągając szczyt w okresie postklasycznym (900-1521 n.e.). Do najważniejszych ośrodków należą: Tamuín, Tamtok, Las Flores, Platanito, Tanquían, Vista Hermosa, Pánuco czy też Castillo de Teayo. Huastekowie zasłynęli ze swoich kamiennych rzeźb, wspaniałych wyrobów z muszli i miedzi, a także bardzo charakterystycznej ceramiki, głównie w kolorze kremowym, ze wzorami w odcieniach ochry i czerni, czasami z dodatkiem czerwieni lub błękitu. Bardzo często naczynia ozdabiano wizerunkami zwierząt i ludzi, szczególnie kobiet. Można tutaj dostrzec tak charakterystyczne dla Huasteków malowanie ciała, tatuaże i skaryfikacje.

kliknij na zdjęcie aby powiększyć / click on photo to enlarge

Museo de las piezas prehispánicas “Rufino Tamayo” (miasto Oaxaca, Meksyk)

      

Nowe odkrycia w Mateo Salado (Peru)

Oryginalny artykuł: Mas de medio centenar de entierros prehispanicos encuentran en huaca Mateo Salado

Od kilku lat specjaliści Ministerstwa Kultury w Peru prowadzą prace wykopaliskowe na terenie stanowiska archeologicznego Mateo Salado w prowincji Lima. Ostatnio odkryto ponad pięćdziesiąt pochówków, należących do przedstawicieli kultury Ychsma i pochodzących z okresu zwanego horyzontem średnim późnym, przypadającym na czasy dominacji Inków. Kompleks Mateo Salado obejmuje pięć budowli piramidalnych huacas, oznaczonych literami od A do E. Jak podaje kierujący projektem Pedro Espinoza, tak spora ilość pochówków odnaleziona w piramidzie E nie była aż tak wielkim zaskoczeniem, gdyż huacas, stanowiące miejsca kultu, były bardzo często wykorzystywane w celach grzebalnych, szczególnie w czasach, gdy ludność Ychsma została wchłonięta przez imperium Tawantinsuyu.

Zawiniątko grobowe znalezione w Mateo Salado (fot. Andina)

Przemoc i kanibalizm w La Quemada (stan Zacatecas, Meksyk)

Oryginalny artykuł: Bones from La Quemada tell a tale of violence

Ben Nelson i Debra Martin, archeolodzy z Arizona State University, podczas prac wykopaliskowych na terenie stanowiska La Quemada (stan Zacatecas, Meksyk) znaleźli dowody odmiennego sposobu obchodzenia się ze szczątkami zmarłych. Dokładna analiza kości odsłoniła bowiem pełną przemocy historię Mezoameryki sprzed 1500 lat. Badacze zwrócili uwagę na kości ludzkie datowane na lata 500 – 900 n.e. Okazało się, że szczątki osób zmarłych śmiercią naturalną, czyli mieszkańców miasta, różniły się znacznie od szczątków osób zabitych podczas walki, czyli wrogów. Pierwsze traktowane były z szacunkiem, podczas gdy drugie zachowały nawet ślady świadczące o kanibalizmie. Wyniki badań zostały opublikowane w Proceedings of the National Academy of Sciences.

Panorama La Quemada (źródło fot.: La Jornada, UNAM, Meksyk)

W Lambayeque odkryto świątynię sprzed 1900 lat

Oryginalny artykuł: Lambayeque: hallan templo de 1900 anos de antiguedad

Podczas prac wykopaliskowych w regionie Lambayeque grupa archeologów natrafiła na budowlę wzniesioną z adobe (cegły suszonej na słońcu), pochodzącą sprzed 1900 lat i stanowiącą świątynię lub platformę wykorzystywaną w celach ceremonialnych. Tego ważnego odkrycia dokonano w centralnej części kompleksu archeologicznego Mata Indio, zajmującego obszar około 500 hektarów, leżący pomiędzy doliną a pustynnymi ziemiami dystryktu Zaña

Wewnątrz budowli, pomalowanej w kolorze białym i żółtej ochry, zarejestrowano świadectwa z wczesnego okresu kultury Moche. Konstrukcja ma 60 metrów długości i 40 metrów szerokości. Dokoła niej znajdują się: kanał, cmentarzysko i miejsca o charakterze publicznym, wykorzystywane przez mieszkańców.

Mury dawnej budowli w Mata Indio (fot. Wilfredo Sandoval)

Tajemnicze linie Nazca nadal fascynują uczonych

Oryginalny artykuł: Mysterious Nasca Line Geoglyphs Formed Ancient Pilgrimage Route

Pustynny płaskowyż Nazca, rozpościerający się pomiędzy szczytami Andów a peruwiańskim wybrzeżem, pokryty jest tysiącami geoglifów, które stanowią dzieło przedstawicieli dawnej cywilizacji i pochodzą z lat 200 p.n.e. - 600 n.e. Najróżniejsze wizerunki zwierząt (na przykład psa, małpy, kondora czy pająka) i tajemniczych istot nadprzyrodzonych, sceny dekapitacji, głowy-trofea czy też spirale lub proste wzory geometryczne (jak trapezy, trójkąty i linie) powstały przez usunięcie czerwonawych kamieni i odsłonięcie znajdującej się pod nimi białawej ziemi. Chociaż geoglify ujrzano z samolotu dopiero w latach dwudziestych XX wieku, to jednak dawni mieszkańcy tych ziem prawdopodobnie oglądali je znacznie wcześniej podczas wędrówek po wzgórzach otaczających płaskowyż Nazca.

Wizerunek "Pająka" (źródło fot.: adwo/Shutterstock.com)

Przez długi czas archeolodzy zastanawiali się nad przeznaczeniem linii Nazca. Niektórzy sądzili, że tworzą one rodzaj labiryntu. Inni uważali, że poszczególne figury odpowiadały konstelacjom gwiazd na niebie lub były związane z podziemnymi wodami. Jeszcze inni twierdzili, że linie Nazca stanowiły trasy dawnych pielgrzymek. W ostatnich latach uczeni z Uniwersytetu Yamagata w Japonii odsłonili około 100 nowych geoglifów, a w miejscach przecinania się linii natrafili na sporo potłuczonej ceramiki. Wyniki swych badań przedstawili w kwietniu tego roku, podczas 80-tego spotkania Society for American Archaeology.

"Spirala" (źródło fot.: Jess Kraft/Shutterstock.com)

Grobowce i mumie z Tenahaha (Peru)

Oryginalny artykuł: Dozens of mummies discovered in Peru

W latach 2004-2007 międzynarodowa grupa ponad 20 badaczy (z Peru, Kanady, Szwecji i Stanów Zjednoczonych) prowadziła prace wykopaliskowe na terenie stanowiska archeologicznego Tenahaha w Dolinie Cotahuasi (prowincja La Unión, Peru), gdzie natrafiono na dziesiątki grobów, kryjących niekiedy nawet po 40 mumii każda i pochodzących sprzed 1200 lat. Wyniki tych kilkuletnich badań zostały opublikowane przez University Alabama Press w kwietniu tego roku, w książce „Tenahaha and the Wari State: A View of the Middle Horizon from the Cotahuasi Valley”.  

Widok Doliny Cotahuasi (fot. Willy Yépez Álvarez)

Do chwili obecnej zdołano odkopać 7 grobowców i 171 mumii. Pochówki znajdują się na niewielkich okolicznych wzgórzach i - jak pisze Justin Jennings (kurator Royal Ontario Museum w Toronto) - zmarli, liczeni w setkach lub nawet tysiącach - górowali nad żyjącymi.

Pochówek młodej kobiety odkryty w Tenahaha (fot. Matthew Edwards)

Złożona geopolityka Imperium Azteków

Team underscores complexity of geopolitics in the age of the Aztec empire. Phys.org 25.03.2015.

Wyniki badań międzynarodowego zespołu badawczego wskazują na złożoność mezoamerykańskiej geopolityki w okresie imperium azteckiego i pokazują, że związki między dawnymi państwami sięgały daleko poza działania wojenne i dyplomatyczne, obejmując także handel i przepływ towarów. Naukowcy z Uniwersytetu Stanowego North Carolina, Centrum Badań Państwowego Instytutu Politechnicznego w Meridzie, Kolegium Michoacan i Uniwersytetu Purdue zajęli się badaniami niezależnego państwa zwanego Tlaxcala (czyt. tlaszkala), obecnie w środkowym Meksyku, 120 km na wschód od współczesnego miasta Meksyk. Tlaxcala została założona w połowie XIII w. i do roku 1500 została całkowicie otoczona przez Imperium Azteckie, ale nigdy nie utraciła niezależności. Co więcej Tlaxcalanie zawarli sojusz z Cortezem i odegrali kluczową rolę w hiszpańskim podboju Meksyku w XVI w.

Nowe badania skupiły się na tym, skąd Tlaxcalanie pozyskiwali obsydian w XV w., czyli przed przybyciem Hiszpanów. Obsydian to szkło wulkaniczne, w Mezoameryce stosowane we wszystkich dziedzinach życia - od produkcji przedmiotów gospodarstwa domowego i broni po biżuterię i przedmioty religijne. Tlaxcalanie nie mieli źródeł obsydianu na swoim terytorium. Zdaniem dra Johna Millhausera, antropologa i jednego z głównych autorów projektu, Tlaxcalanie pozyskiwali obsydian z El Paredon - źródła mało popularnego w tamtych czasach, lezącego przy granicy z Imperium Azteków. 

Imperium Azteków u szczytu potęgi z niezależną Tlaxcalą w samym centrum (mapa: Wikimedia Commons)

Nietypowy plan majańskiego miasta Nixtun Ch'ich' (Peten, Gwatemala)

Oryginalny artykuł: Early Urban Planning: Ancient Mayan City Built on Grid

O ruinach majańskiego miasta Nixtun-Ch'ich' (Petén, Gwatemala) od dawna wiedzieli okoliczni mieszkańcy. W 1995 roku Timothy Pugh, profesor z Queens College w Nowym Jorku, rozpoczął tam prace wykopaliskowe, koncentrując się głównie na pozostałościach budowli ze stosunkowo późnego okresu zamieszkania. Podczas badań zdołano jednak przygotować mapę, która pokazała jak wyglądało miasto znacznie wcześniej. Nixtun-Ch'ich'  rozwijało się bowiem już w latach 600 – 300 p.n.e., kiedy to inne miasta Majów w tym rejonie dopiero zaczynały powstawać. Najbardziej zaskakujące okazało się zaplanowanie miasta, gdyż zastosowano tam jedyny w swoim rodzaju plan oparty na wzorze siatki, którego nie spotykamy w żadnym innym mieście Majów i który jedynie przypomina plan odległego Teotihuacan, choć nic nie mogło łączyć tych dwóch ośrodków. Timothy Pugh podkreśla, że takie zaprojektowanie miasta świadczy o potędze miejscowego władcy.

Mapa Nixtun Ch'ich' (z archiwum Timothy Pugha)