Miasta Majów: Cobá (stan Quintana Roo, Meksyk)

Największym majańskim miastem okresu klasycznego w północnej części półwyspu Jukatan, na terenie obecnego stanu Quintana Roo, było niewątpliwie Cobá, zajmujące powierzchnię aż 70 kilometrów kwadratowych. Majowie zbudowali je wokół jezior Cobá, Macanxoc, Xcanhá i Sakacal. Zwiedzanie ruin robi wielkie wrażenie, gdyż są one otoczone tropikalną roślinnością. Wydaje się, że nie pasują zupełnie do miast na Jukatanie i aż chciałoby się przenieść je na ziemie gwatemalskiej dżungli Petén. W Cobá bowiem można wyróżnić dwa style architektoniczne, jeden właśnie z Petén, typowy dla miast okresu klasycznego, i drugi – ze wschodniego wybrzeża, dominujący w okresie postklasycznym.

Począwszy od XIX wieku do Cobá przybywali liczni podróżnicy i badacze. W 1842 roku zjawił się tu znany nam dobrze John Lloyd Stephens, w 1882 roku – Juan Peón Contreras, dyrektor Muzeum Archeologicznego w Meridzie, a w 1891 roku – Teobert Maler. Wspominany już też Thomas Gann, po swej wizycie w Cobá w 1926 roku, swą relacją zainteresował archeologów z  Carnegie Institute w Waszyngtonie, którzy postanowili rozpocząć tu systematyczne wykopaliska.

Panorama Cobá

Pierwsze ślady osadnictwa w Cobá sięgają okresu preklasycznego. Od 100 r. n.e. nastąpił stopniowy wzrost liczby ludności, a znaczenie ekonomiczne i polityczne miasta zaczęło wzrastać. Już w latach 200-600 n.e. Cobá sprawowało kontrolę nad rozległym obszarem, być może nawet nad większością portów na wybrzeżu Morza Karaibskiego, choć miasto przeżywało swój największy rozkwit w latach 600-900. Pod koniec X wieku Cobá popadło w konflikt z Chichén Itzá i wkrótce straciło swe znaczenie w rejonie. W tym okresie pojawia się też nowy styl w tutejszym budownictwie. Miasto przetrwało co prawda do 1450 roku, ale sto lat później, gdy dotarli tu Hiszpanie, o wielkim niegdyś Cobá nikt już nie pamiętał.

Skały, minerały i metale prekolumbijskiego Meksyku

Mieszkańcy prekolumbijskiego Meksyku potrafili wykorzystać bogactwo skał i minerałów. Doświadczenie, zebrane podczas setek lat wytrwałej obserwacji cech tych minerałów, pozwoliło na rozwój metod ich otrzymywania i wykorzystania zgodnie z osiągnięciami technologicznymi i zapotrzebowaniem ludności. 

Do najważniejszych skał znanych na ziemiach dawnego Meksyku można zaliczyć:

1) bazalt i andezyt (wykorzystywany w rzeźbiarstwie oraz na elementy architektoniczne, do wyrobu przyrządów służących polerowaniu, a także moździerzy, naczyń, tłuczków i kruszarek); 

2) riolit (wykorzystywany w rzeźbiarstwie oraz na elementy wykończeniowe w architekturze); 

3) wapień (na wykończenia budowli, wypełnienia i podpory oraz w rzeźbiarstwie); 

4) łupki, serpentyn, kwarcyt (w rzeźbiarstwie oraz w produkcji broni i narzędzi); 

5) granit i dioryt (na groty strzał i włóczni, rylce, toporki, noże, cieślice, moździerze, iglice); 

6) krzemień (na groty strzał i włóczni, rylce, skrobaczki, igły i noże); 

7) obsydian (na elementy zdobnicze, noże, groty strzał i włóczni, ozdoby i zwierciadła); 

8) magnetyt (na korale i kolczyki); 

9) syderyt (do wyrobu zwierciadeł).

Olmecka rzeźba z bazaltu
(Park-Muzeum La Venta, Villahermosa, Meksyk)

Co Blue Creek w Belize powie o schyłku kultury Majów

Oryginalny artykuł, zdjęcia i mapa: Archaeologists Investigate Secrets of Maya Collapse in Belize. Popular Archaeology 31.01.2013.

W tropikalnym lesie północnozachodniego Belize leżą ruiny średniej wielkości majańskiego centrum ceremonialnego znanego dziś jako "Blue Creek". Chociaż jest zdecydowanie mniejsze od bardziej znanych stanowisk takich jak Tikal, Calakmul czy Copan, również miało centralną dzielnicę z monumentalnymi budynkami publicznymi, choć jego rozmiar nie daje świadectwa bogactwu jego dawnych mieszkańców. O tym bogactwie świadczy natomiast odkrycie w Blue Creek piątego największego majańskiego depozytu jadeitu - mocnego, trwałego i pięknego kamienia, cenionego przez majańskie elity jako towar luksusowy. 

Naukowcy z Maya Research Center (MRP), amerykańskiej organizacji badawczej, od wielu lat badają Blue Creek, aby zrozumieć, dlaczego tak zamożne miasto kwitło w warunkach, które wielu badaczy określiłoby jako stosunkowo skromne.

Według Thomasa Guderjana, szefa MRP i pracownika University of Texas at Tyler, szczegółowe badania ujawniły, ze bogactwo Blue Creek pochodziło z dwóch źródeł. Pierwsze z nich to najbogatsze i najlepsze w Ameryce Środkowej gleby rolnicze, drugi składnik jego sukcesu ekonomicznego to łatwy dostęp do innych rynków dzięki handlowi. 

Naczynie wydobyte na stanowisku Blue Creek (fot. MRP)

Wystawa prekolumbijskich tkanin sprzed 1400 lat

Oryginalny artykuł: Exhiben restos de textiles prehispanicos de 1400 anos
Zobacz także: Fotografie INAH i Film INAH

W San Cristóbal de las Casas (stan Chiapas, Meksyk) w Museo de los Altos de Chiapas, można podziwiać rzadko spotykaną kolekcję prekolumbijskich tkanin, które znaleziono ponad piętnaście lat temu w grocie Cueva de El Lazo i w lasach El Ocote, w północno-zachodniej części stanu Chiapas (Meksyk). Zachowane fragmenty tkanin liczą ponad 1400 lat.

Prace konserwatorskie, którymi kierowała Martha Sánchez Valenzuela z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii wykazały, że 58% z 65 fragmentów tkanin wykonano z włókien palmy lub trzciny, połączonych przypuszczalnie z delikatnymi włóknami bawełny, 36% z włókien czystej bawełny i 6% z włókien agawy. Tkaniny barwiono pigmentami w kolorach : pomarańczowym (uzyskiwanym z ziaren rośliny achiote, znanej jako Arnota właściwa), niebieskim (z liści indygowca) i czarnym (z węgla).



Fragment jednej z tkanin znalezionych w grocie Cueva de El Lazo
(Fotografia INAH)

Na jednym z zachowanych fragmentów tkanin przedstawiono wizerunek postaci o długim i zakrzywionym nosie, być może boga deszczu. Archeolog Miguel Báez uważa, że wzory na tkaninach przypominają szczególnego rodzaju haftowany kodeks, z widocznymi meandrami symbolizującymi wodę i błyskawice. Przypuszczalnie tkaniny oraz szczątki niemowląt znalezione w grocie Cueva de El Lazo, stanowiły ofiarę złożoną w latach 600-900 n.e. przez Indian Zoque z prośbą o deszcz i udane zbiory.

Starożytna świątynia w El Paraiso w Peru

Oryginalny artykuł: Peru archaeologists find ancient temple in El Paraiso. BBC 12.02.2013.

Na starożytnym stanowisku El Paraiso w pobliżu stolicy Peru Limy archeolodzy odkryli świątynię sprzed 5 tysięcy lat. Był to prostokątny budynek z wąskim wejściem, z paleniskiem na środku, które służyło - zdaniem archeologów z peruwiańskiego Ministerstwa Kultury - do palenia ofiar składanych w czasie ceremonii.

Budynek o wymiarach 6,82 x 8,04 m znajduje się w prawym skrzydle głównej piramidy. Archeolodzy wykonywali prace konserwacyjne, kiedy natknęli się na jego pozostałości ukryte pod warstwą piasku i kamieni. Ściany miały niegdyś wysokość 2,5 m, ale obecnie pozostało około 70 cm muru oraz palenisko pośrodku. Mury były wykonane z kamienia i pokryte żółtą gliną ze śladami czerwonej farby.

Piramida w El Paraiso, jednym z największych ośrodków z późnego okresu preceramicznego  3500-1800 p.n.e. (fot. Ministerstwo Kultury Peru)

Miasta Majów: Oxkintok (stan Jukatan, Meksyk)

Oxkintok było ważnym majańskim ośrodkiem w okresie klasycznym. Badania archeologiczne wykazały, że było ono zamieszkane bardzo długo, gdyż od okresu preklasycznego aż do XV wieku. Znaleziono tutaj liczne inskrypcje podające daty kalendarzowe, które okazały się jednymi z najstarszych na Jukatanie. Wynika z nich, że Oxkintok odgrywało największą rolę w okresie od końca V wieku n.e. do połowy IX wieku. Najstarsza zachowana data - 475 r. n.e. pochodzi z nadproża w Budowli 6 w grupie Ah Canul, a najpóźniejsza - 859 r. n.e. – pojawia się na Steli 21. Kiedy w połowie XIX wieku dotarli tu Stephens i Catherwood, miejsce to nazywano Maxcanú, który to termin służy obecnie do określenia pobliskich jaskiń.

Panorama Oxkintok

Prekolumbijski metal w Andach

Oryginalny artykuł: Peru: archeologists uncover unusual object buried in ancient ruins. Peru This Week 18.01.2013.

W peruwiańskim mieście Trujillo w regionie La Libertad na stanowisku Chan Chan archeolodzy odkryli niezwykły metaliczny obiekt: lekko spłaszczony na końcach, szeroki pośrodku, inkrustowany srebrem. Zdaniem Colina Thomasa - archeologa z Uniwersytetu Yale - przedmiot ten prawdopodobnie należał do wysokiej rangi członka grupy i był używany jako śmiertelne narzędzie podczas składania ofiar z ludzi.

Początkowo badacze sądzili, że przedmiot może być wykonany z irydu - bardzo twardego, ale kruchego, srebrzysto-białego metalu. Badania jednak wykazały, że jest zrobiony ze stopu o składzie 90% ołowiu i 10% żelaza, miedzi i cynku, pokrytego warstwą pigmentu z wapnia, potasu i siarki.

Według Alfredo Narvaeza odkrycie to rzuca nowe światło na stosowanie metali w rejonie Andów. Niegdyś uważano, że ołów został przywieziony przez Hiszpanów do produkcji amunicji, ale to odkrycie pokazuje, że był znany w tym rejonie w czasach prekolumbijskich.

Prekolumbijski przedmiot z metalu znaleziony w Andach (fot. Andina)

--------------------

Czytaj także: Sekrety starożytnej biżuterii - Co się nie udało Kolumbowi 

--------------------

Prekolumbijskie praktyki grzebania zmarłych na ziemiach stanu Sonora (Meksyk)

Oryginalny artykuł: Cementerio prehispanico revela tradicion funeraria de Sonora
Zobacz także: Fotografie INAH

Dzięki pracom archeologów z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH-Conaculta) w Meksyku możemy poznać praktyki grzebania zmarłych, stosowane przez ludność zamieszkującą północno-zachodnią część obecnego stanu Sonora (Meksyk). Odkrycia dokonane na tamtejszym cmentarzu prekolumbijskim sprzed około 700 lat dowodzą kremacji zwłok i późniejszego umieszczania popiołów w naczyniach.

Elisa Villalpando Canchola, kierująca projektem badawczym poinformowała, że cmentarz – nazwany Loma de las Cremaciones - zlokalizowano już w 2008 roku, kiedy postanowiono poprowadzić instalację elektryczną do pobliskiego stanowiska archeologicznego Cerro de Trincheras. Dwa lata później, w 2010 roku, w miejscowości Trincheras znaleziono pozostałości stosów do palenia zwłok.

Naczynia ceramiczne zawierające prochy zmarłych (Fotografia INAH)

Kremacji zwłok dokonywano w wysokich temperaturach, a sam proces mógł trwać godzinami lub nawet przez kilka dni, aż stosy nie oziębły. Spopielałe szczątki umieszczano w naczyniach ceramicznych, z których większość stanowią dzbany o najróżniejszych kształtach, naczynia w formie tykwy, misy czy też naczynia przypominające wyglądem współczesne wazony. W naczyniach, typowych dla ceramiki wyrabianej przez ludność zamieszkującą pustynne obszary dzisiejszego stanu Sonora, oprócz skremowanych szczątków około 150 osób znaleziono także kamienne paciorki, kryształy kwarcu, wisiorki w formie żab, bransolety i pierścienie z muszli, szydła lub szpikulce wykonane z kości jeleni, szczątki królików, węży grzechotników i skorupy żółwi. Szczególnie interesujących jest pięć miedzianych dzwoneczków  z wizerunkami boga deszczu Tlaloka lub bóstwa ziemi i śmierci Masau, czczonego przez Indian Hopi. Takie przedmioty obcego pochodzenia mogą wskazywać na status społeczny zmarłych.

Na stosach do palenia zwłok archeolodzy natrafili też na 17 naczyń – pochodzących z rejonów Casas Grandes (stan Chihuahua, Meksyk) – złożonych jako dary grobowe. Wszystko wskazuje zatem na bliskie kontakty utrzymywane przez mieszkańców Cerro de Trincheras nie tylko z Casas Grandes, ale również z ludnością zamieszkującą południowo-zachodnie obszary dzisiejszych Stanów Zjednoczonych.

Czytaj także: Prekolumbijski cmentarz w stanie Sonora

Olmecka łyżka z jadeitu w Ka'Kabish

Oryginalny artykuł: Trent University Archaeologists Find Ancient Jade Spoon in Belize. Trent University 24.01.2013.
Zdjęcia "olmeckich łyżek" na stronie Latin American Studies.
Zdjęcia stanowiska na stronie Projektu Archeologicznego Ka'Kabish

W trakcie wykopalisk w starożytnym majańskim mieście Ka’Kabish w Belize archeolodzy z Uniwersytetu Trent odkryli rzadki jadeitowy artefakt: 6-cm przedmiot z jadeitu - tzw. "olmecka łyżka" - został  w czerwcu 2012  odkryty razem z 16 innymi artefaktami z jadeitu w grobowcu sprzed 2700 lat pod głównym placem Ka’Kabish. 

Podobne przedmioty były już znajdowane w Mezoameryce, ale ten jest cenny, ponieważ został znaleziony na swoim oryginalnym stanowisku archeologicznym. "Mamy przykłady takich przedmiotów w muzeach, ale pochodzą one głównie z prywatnych kolekcji, co oznacza, że brakuje im kontekstu archeologicznego, koniecznego do zrozumienia, jak i kiedy były używane" - mówi Dr Helen Haines, adiunkt na wydziale antropologii Uniwersytetu Trent i dyrektor projektu badawczego Ka’Kabish. "Te przedmioty są niezwykle rzadkie; jest to jeden z zaledwie dwóch artefaktów tego typu, które zostały znalezione w stanie nienaruszonym."

Jadeitowa "olmecka łyżka" z Guerrero w Meksyku, Snite Museum of Art (fot. Wikimedia Commons)

Najwcześniejsze ślady kakao w Ameryce Północnej 1200 lat temu

Oryginalny artykuł: Earliest Evidence of Chocolate in North America. Science Now 22.01.2013

Ludzie, którzy żyli 1200 lat temu w miejscowości znanej jako Stanowisko 13 w pobliżu Parku Narodowego Canyonlands w Utah byli skromnymi rolnikami, którzy uprawiali kukurydzę i mieszkali w ziemiankach, ale cieszyli się z co najmniej jednego luksusu: czekolady. Według najnowszych badań pół tuzina misek z tego rejonu zawiera ślady czekolady - najstarsze znalezione w Ameryce Północnej. Oznacza to, że co najmniej od VIII wieku n.e. ziarna kakaowe (rosnące tylko w tropikach) były importowane do stanu Utah z sadów rosnących tysiące kilometrów na południe.

Odkrycie to może zmusić archeologów to zmiany szeroko rozpowszechnionego poglądu, że północnoamerykańska kultura, która później wybuduje ogromne murowane domy w Chaco Canyon w Nowym Meksyku i będzie wytwarzać misterną ceramikę, utrzymywała nikłe kontakty z sąsiednią Mezoameryką. Choć niektórzy naukowcy pozostają sceptyczni: Robert Hard z University of Texas w San Antonio, który specjalizuje się w archeologii tego regionu i nie był zaangażowany w nowe badania, nie jest do końca przekonany, czy to jest czekolada.

Pueblo Bonito - największy z "Wielkich Domów" kultury Chaco (fot. Wikimedia Commons)

Człowiek współczesny z jaskini Tianyuan miał wspólnych przodków z dzisiejszymi rdzennymi Amerykanami

Oryginalny artykuł: Ancient DNA Reveals Humans LIving 40,000 Years Ago in Beijing Area Related to Present-Day Asians, Native Americans. PhysOrg 21.01.2013.

Naukowcy zsekwencjonowali DNA komórkowe i mitochondrialne pobrane z nogi wczesnego człowieka współczesnego z jaskini Tianyuan w pobliżu Pekinu w Chinach. Badania wykazały, ze człowiek z Tianyuan ma wspólnego przodka z wieloma współczesnymi mieszkańcami Azji oraz rodowitymi Amerykanami. Ponadto okazało się, że udział DNA pochodzącego od neandertalczyków i od człowieka denisowskiego u tego wczesnego przedstawiciela człowieka współczesnego nie jest wyższy niż u ludzi żyjących w tym rejonie obecnie. 

Jaskinia Tianyuan (Google Maps)

Nowe badania "Czerwonej Królowej" z Palenque

Oryginalny artykuł: Realizan nuevos estudios a la Reina Roja de Palenque
Zobacz też: Fotografie INAH

Meksykańscy uczeni z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH-Conaculta) przeprowadzają nowe analizy szczątków tak zwanej „Czerwonej Królowej” z Palenque. Pierwsze badania zachowanego szkieletu podjęto już w 1994 roku, zaraz po odkryciu grobowca w Świątyni XIII. Tym razem pobrano z zachowanych kręgów próbkę kolagenu, dzięki czemu uzyskano czyste DNA. Szkielet „Czerwonej Królowej” pokryty był warstwą cynobru, który pozwolił zachować materiał biologiczny uniemożliwiający rozwój bakterii, co ochroniło informację genetyczną zakodowaną w komórkach. Znaleziono jedynie ślady pewnych grzybów, których obecność wynikała z wilgoci i wysokiej temperatury panującej wewnątrz grobowca. W nowych badaniach, poza datowaniem metodą węgla radioaktywnego C14, zastosowano też spektroskopię ramanowską i mikroskopię wysokiej rozdzielczości.

Fragment szkieletu "Czerwonej Królowej" (Fotografia INAH)

„Czerwona Królowa” nadal otoczona jest tajemnicą. W inskrypcjach z Palenque wspominanych jest kilka kobiet. Jednak już od dawna uczeni sądzą, że szczątki należą do Ix Tz'akbu Ajaw, żony K'inich Janahb Pakal I. Uzyskanie stuprocentowej pewności byłoby możliwe jedynie dzięki porównaniu próbek DNA „Czerwonej Królowej” z próbkami DNA jej syna K'inich Kan Bahlam II, którego grobowca nie udało się jeszcze odkryć.

Aztecki podbój zmienił pulę genową Meksyku

Oryginalny artykuł: Aztec Conquest Altered Genetics Among Early Mexico Inhabitants, New DNA Study Shows. Science Daily 30.01.2013.

Od wieków losy plemienia Otomí - oryginalnych mieszkańców stolicy pre-azteckiego państwa-miasta Xaltocan - pozostawały tajemnicą. Nie wiadomo, czy zasymilowali się z azteckimi najeźdzcami, czy porzucili swe miasto całkowicie.

Według najnowszych badań antropologicznych przeprowadzonych przez University of Texas at Austin, Wichita State University oraz Washington State University odpowiedź leży w genach. Podążając tym tropem, naukowcy przypuszczają, że niektórzy Otomi - być może elity - uciekli z miasta. Ich zniknięcie mogło doprowadzić do reorganizacji wśród pierwotnych mieszkańców Xaltocan lub do przybycia nowych mieszkańców, którzy być może wymieszali się z populacją Otomí.

Za pomocą próbkowania starożytnego DNA (aDNA) Jaime Mata-Míguez - doktorant i główny autor badania - prześledził biologiczne losy ludu Otomí w wyniki włączenia Xaltocan do imperium Azteków. Wyniki zostały opublikowane w American Journal of Physical Anthropology. 

Centrum kultury ludu Otomi w Temoaya w Meksyku (fot. Tim & Anette / Wikimedia Commons)

Miasta Majów: Becán (stan Campeche, Meksyk)

O Becán usłyszano po raz pierwszy w 1934 roku, kiedy Karl Ruppert i John Denison z Instytutu Carnegie w Waszyngtonie wykonali pierwsze fotografie ruin i przygotowali mapę miasta. Tereny te były porośnięte roślinnością i prawie niedostępne aż do 1968 roku. W latach 1969-73 pracowała tu ekspedycja naukowa z Uniwersytetu w Tulane, a w latach 1983-85 rozpoczął wykopaliska meksykański archeolog Román Piña Chan. Prace kontynuowali w późniejszym okresie Ricardo Bueno Cano i Luz Evelia Campaña. Pierwsze ślady obecności ludzi w tym rejonie sięgają okresu preklasycznego. Becán zaczęło jednak zdobywać znaczącą pozycję dopiero we wczesnym okresie klasycznym (lata 250-600 n.e.), a szczyt rozwoju osiągnęło w latach 630-800.

Pięknie zdobione naczynie ceramiczne znalezione w Becán
(Muzeum Fuerte de San Miguel w mieście Campeche, Meksyk)

Becán otoczone było fosą, a do miasta prowadziło siedem mostów: trzy od strony północnej, dwa – od południowej, i po jednym – od zachodniej i wschodniej. Becán obejmuje kilka grup architektonicznych, wzniesionych wokół rozległych placów w późnym okresie klasycznym. Wiadomo jednak, że konstrukcje te przykryły poprzednie, znacznie starsze, sięgające wczesnego okresu klasycznego. Niektóre piramidy łączyły się ze sobą przejściami ze sklepieniami łukowymi.

Przejście przy Budowli VI

Rytualny mord na pustkowiu w Meksyku

Oryginalny artykuł: Mass Human Sacrifice? Pile of Ancient Skulls Found. Live Science 25.01.2013
Galeria zdjęć: Image Gallery: Human Sacrifices Unearthed in Mexico

Archeolodzy odkryli w Meksyku ludzkie czaszki datowane na 600-850 n.e., które być może należały do osób złożonych w ofierze. Znalezisko - opisane w styczniowym wydaniu czasopisma Latin American Antiquity - jest zlokalizowane na całkowitym pustkowiu, daleko od jakiegokolwiek większego miasta z tamtego okresu - mówi jeden z współautorów Christopher Morehart, archeolog z Uniwersytetu Stanu Georgia. Jego zdaniem może to być pozostałość największej w starożytnej Mezoameryce masowej ofiary z ludzi.

Morehart i jego współpracownicy przy pomocy zdjęć satelitarnych mapowali starożytne kanały (w tym irygacyjne) i jeziora, jakie niegdyś otaczały królestwo Teotihuacan ok. 50 km od współczesnego miasta Meksyk. To ogromne starożytne królestwo kwitło w latach 200-650 n.e., choć nadal pozostaje tajemnicą, kto je zbudował.

W okolicach jeziora Xaltocan, które obecnie zostało osuszone, ale niegdyś stanowiło obszar rolniczy, Morehart natknął się na ślady rabunku materiału archeologicznego. Po zbadaniu stanowiska jego zespół odnalazł ponad 150 ludzkich czaszek z jednym lub dwoma kręgami szyjnymi oraz sanktuarium z kadzielnicami, figurkami bóstwa wody i ceramiką przedstawiającą kaczany kukurydzy, co sugeruje przeznaczenie rytualne w związku z lokalnym rolnictwem. 

System jezior w Dolinie Meksyku około 1519 r. n.e. Jezioro Xaltocan na północy (rys. Wikimedia Commons)